کتابخانه مجازی ادبیات

عاشورا، به‌عنوان «زمان مقدس» و کربلا، در مقام «مکان مقدس»، یکی از محوری‌ترین باورهای شیعی است و نقشی ممتاز در تشیع دارد. رویکردهای جدیدی همچون پدیدارشناسی، امکان تصویر جدیدی از این باور رایج شیعی برای انسان معاصر فراهم می‌آورد. میرچا الیاده با رویکردی پدیدارشناسانه در باب مبحث ادیان، بر این نظر است که غالب باورها و آیین‌های ادیان بر محور «آفرینش» و «نوزایی آفرینش» قرار دارد. اگرچه آیین‌های عاشورایی، بازسازی حادثه غم‌بار کربلاست، مقایسه و تطبیق آنها با آیین‌ها و جشن‌های نوزایی سایر ملل، نشان می‌دهد که مفهوم و کارکرد و ساختاری مشابه دارند. بر همین اساس، ‌می‌توان واقعه عاشورا را «آیین نوزایی شیعه» دانست. علاوه بر این، باورها و آیین‌های عاشورایی فراتر از یک منطقه است. پیش از این، پرسش‌هایی از این دست، سکوت یا پاسخ‌هایی سنتی در پی می‌آورد؛ حال آنکه میزان اقناع پاسخ‌های سنتی به چنین پرسش‌هایی خود مورد پرسش است. دست کم بخشی از جامعه، از رویکردهای جدید و علمی، استقبال می‌کنند. در این مقاله کوشش شده‌است با رویکردی جدید و برون دینی، آیین‌ها و باورهای عاشورایی بازخوانی شود. هدف پاسخ به این پرسش است: آیا از طریق بازخوانی و تعامل با سایر فرهنگ‌های مشابه در باب آیین نوزایی، امکان ارائه تصویری قابل مفاهمه‌‌ از عاشورا برای غیرشیعیان وجود دارد؟

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته‌ترین خاورشناسان شیعه‌پژوه معاصر است که آثارش در همسنجی با سایر شیعه‌پژوهان غربی از امتیازهای علمی و روشی بسیاری برخوردار است. اولین مقالۀ مدخل «حسین‌بن ‌علی علیه السلام» در دایرة‌المعارف ایرانیکا در مورد حیات و اهمیت امام حسین علیه السلام در شیعه، توسط وی نگاشته شده است. در این پژوهه با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و نقد مقالۀ مادلونگ پرداخته شده است. برایند بررسی و نقد گزارش وی، خصوصا در مورد شیوۀ استفاده از منابع در روایت رخدادهای پیرامون صلح و تدفین امام مجتبی علیه السلام و برخی از مواضع حضرت اباعبدالله علیه السلام است. مادلونگ در مقالۀ خود، صرفا به نقل مبتنی بر منابع بسنده نکرده و در بسیاری از موارد، برداشت‌ها و تحلیل‌های شخصی خود را نیز ارائه کرده است.

مرثیه سرایی و عزاداري براي سید الشهدا، به دلیل اهداف بلند و نقش سازنده فردي، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن، از جایگاهویژهاي در سخن و سیره اهل بیت برخوردار است. اما باید توجّه داشت که این حرکت پر برکت، مانند همه اقدامات مفید و سودمند، بدون آفت نیست. بیتردید شیاطین جن و انس، تلاش میکنند تا هر حرکت سازنده فرهنگی را دچار آفت نمایند تا آن را بیاثر کنند، یا لااقل از آثار و برکات آن بکاهند، و از این رو، هر چه فعالیتهاي فرهنگی مؤثرتر باشد، آفات خطرناکتري آنها را تهدید مینماید. بدین جهت، نقش فوقالعاده سازنده فرهنگ عاشورا در زمینه سازي جهت حاکمیت ارزشها، سبب شده تا دشمنان پیدا و ناپیداي اسلام ناب، از دیرباز براي تحریف این فرهنگ، برنامهریزي نمایند، و این تلاشها پس از نقش آفرینی فرهنگ عاشورا در پیروزي انقلاب اسلامی ایران، تشدید گردیده است. و بدین سان، بر همه مرزبانان اسلام ناب و پاسداران فرهنگ اصیل عاشورا، و علاقمندان به اهل بیت علیهم السلام، فرض است، که همه توان خود را در جهت آفتزدایی و پالایش فرهنگ عاشورا، و فرهنگ سازي صحیح مرثیه سرایی و عزاداري سید الشهداء به کار گیرند، و نقشه دشمنان را نقش بر آب نمایند. 1) نوشته محدث نوري است، همچنین ) « لؤلؤ و مرجان » تا آن جا که ما میدانیم نخستین کتابی که بدین منظور تألیف شده کتاب همین هدف را تعقیب کرده است. « حماسه حسینی » استاد شهید، علامه مطهري رحمه الله در اشاره به این نکته مهم دارد که در نظام « حماسه حسینی » و « لؤلؤ و مرجان » اما فرهنگ نامه مرثیه سرایی سید الشهدا، ضمن ادامه راه جمهوري اسلامی براي آفتزدایی فرهنگ عاشورا نباید به گفتن و نوشتن و رهنمود بسنده کرد، بلکه باید به گونهاي برنامهریزي نمود که مرثیه سرایی و عزاداري به شیوه صحیحی که مورد رضاي خدا و اهل بیت است به صورت یک فرهنگ، همگانی گردد، و همه ارگانهاي فرهنگی نظام، به ویژه صدا و سیما براي این فرهنگ سازي، برنامهریزي و تلاش کنند. فصل یکم این فرهنگ نامه ( 2) اختصاص به تبیین جایگاهمرثیه سرایی و عزاداري براي سید الشهدا در سخن و سیره اهل بیت دارد. در این فصل، به مرثیه سرایان آن حضرت پیش از واقعه کربلا و نخستین مرثیهسرایان، پس از این واقعه اشاره شده، و زنده نگهداشتن یاد سید الشهدا و تداوم عزاداري براي آن حضرت مورد تأکید قرار گرفته است. در فصل دوم توضیح داده شده که اصلیترین فلسفه قیام و شهادت امام حسین علیه السلام جهل زدایی و زمینه سازي براي حاکمیت ارزشهاي انسانی و اسلامی به رهبري اهل بیت علیهم السلام است. فصل سوم که بزرگترین فصل این فرهنگ نامه است اختصاص دارد به آسیبشناسی فرهنگ عاشورا، در این فصل، تحریف هدف عزاداري سید الشهدا، استناد به منابع غیر معتبر در مرثیه سرایی، گزارشهاي ذلتبار از واقعه کربلا، غلو درباره اهل بیت، دروغ در مرثیه سرایی، و بدعت در نحوه عزاداري به عنوان مهمترین آسیب هاي مرثیه سرایی و عزاداري، مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم توضیح داده شده که مجالس عزاداري هدفمند داراي سه ویژگی است، اول: خدا محوري، دوم: ارائه تاریخ و تحلیل صحیح از حادثه عاشورا، و سوم: تبلور عاطفه وارادت به اهل بیت علیهم السلام. در آخرین فصل این فرهنگ نامه، کتابشناسی تاریخ عاشورا و عزاداري، مورد بررسی قرار گرفته است، در این فصل، منابع تاریخ عاشورا و عزاداري به چهار گروه تقسیم شده و منابع قابل استناد و غیر قابل استناد که آشنایی با آنها به شدت مورد نیاز اهل منبر و مرثیهسرایان است به تفصیل، تبیین گردیده است. ( 1) از خداوند منان میخواهم که در کنار دانشنامه امام حسین علیه السلام به این فرهنگ نامه، برکتی عنایت کند که در سال نوآوري ( 2)، حرکتی نو در راه فرهنگ سازي صحیح مرثیه سرایی پدید آید و دستاندرکاران امور فرهنگی کشور، و خطبا و مرثیهسرایان با مطالعه دقیق آن، موجبات شکوفایی هر چه بیشتر فرهنگ عاشورا و بهره برداري از آن در جهت زمینه سازي حکومت جهانی اسلام به رهبري مهدي آل محمد صلی الله علیه و آله را فراهم سازند، آمین.