کتابخانه مجازی ادبیات

دوره فاطمیان از دوره‌های برجسته تاریخ اسلام است که با توجه به گستره زمانی و وسعت قلمرو حکومتی سزاوار تحقیقات جدی و جدید است. حکومت دویست‌ساله‌شان بر مصر و تأثیرگذاری‌شان بر تمدن اسلامی به ‌خودی خود کافی است که آنها را شایسته چنین امعان نظری کند. تحقیق حاضر با هدف شناخت اقدامات عملی فاطمیان مصر در راستای کمک به ایجاد تمدن اسلامی انجام شده است. بدین منظور اقدامات عملی خلفای فاطمی، که از مظاهر تمدن‌ساز محسوب می‌شود، نظیر مناسبات ایشان با قدرت‌های همجوار، ساخت و ایجاد مراکز علمی و کتاب‌خانه‌ها، تشکیل کرسی‌های علمی در قالب دارالحکمه‌ها و دارالعلم‌ها و فعالیت‌های دیگر نظیر ترجمه و تألیف کتب بررسی شده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی‌تحلیلی با استناد به منابع تاریخی و دست اول بر این نکته نیز تأکید می‌کند که فاطمیان در دوره حکومت بر مصر توانستند به دلیل اقتضائات سیاسی‌اجتماعی در جهت آرمان‌های آزادی‌خواهانه‌شان و در راستای کمک به تمدن‌سازی مسلمانان سیاست تسامح‌گرایانه‌ای را در پیش بگیرند. اتخاذ این رویکرد و سیاست تساهل و تسامح در برابر ادیان و مذاهب دیگر به میزان چشمگیری در شکل‌گیری تمدن اسلامی قرون سوم و چهارم، که از آن به دوران طلایی تمدن اسلامی یاد می‌شود، تأثیرگذار بوده و چون مناسبات این دولت با دولت‌های همجوار و هم‌زمان در این تأثیر‌گذاری و نقش آنان در شکوفایی فرهنگ و تمدن و رواداری مذهبی تأثیر داشته است، این محور نیز در آغاز نوشتار بررسی می‌شود.

در مقاله پیشین (فصل اول از کتاب) به پاره اى از چالشهایى که شیعیان در آغاز غیبت کبرى بدان دچار آمدند اشاره کردیم و این که چگونه بنیادهاى فکرى شیعه در پیوند با قدرت سیاسى حاکم شکل گرفت. در این دوره فقیهان شیعى تجربه کردند, تا چگونه میان نصوص شیعى و واقعیتها و بوده و هست زمانه هماهنگى پدید آرند. از این زاویه, موضوع پیوند و پیوستگى با قدرت سیاسى حاکم نمونه اى از کارکرد فقیهان شیعى است که چگونه مسأله سیاسى را با نگاه دینى توانستند حل کنند. با ژرف کاوى در دیدگاههاى این فقیهان مى توان نماى کلّى از دولت را در عصر غیبت دریافت. نزدیک بود تا دولت شیعى آل بویه, اثرها و ردپاهاى ژرف تر و ماندگارترى بر اندیشه شیعه امامى برجاى گذارد که شورشهاى سیاسى مذهبى این سده در برابر چیرگى و دامن گسترى آل بویه سدّى بزرگ پدید آوردند.