کتابخانه مجازی ادبیات

«علم امام» از مسائلي است که همواره اذهان علما و متفکران شيعي و حتي بسياري از پيروان ائمه عليهم السلام را به خود مشغول کرده است. بدين روي، سبب ايجاد پرسش هايي از ائمه اطهار عليهم السلام در اين باره شده است. با توجه به پرسش هاي متعددي که در اين زمينه مطرح است، اين نوشتار تنها از يک منظر به اين مساله مي پردازد که آن، علم امام از منظر علماي شيعه است، به اين که شعاع اين علم چه مقدار است و تا کجا امتداد و وسعت دارد. با وجود وحدت نظر انديشمندان شيعي در برخي حوزه هاي بحث علم امام، در بعضي موارد از جمله پرسش مزبور، پاسخ هاي واحدي دريافت نمي شود و به طور کلي، همه نظريه ها را مي توان در سه ديدگاه تقسيم کرد: رويکرد ترديد و سکوت، رويکرد محدوديت علم امام، رويکرد احاطه علمي کامل امام به همه چيز.

موضوع این تحقیق، ساختار اندیشه سیاسی علمای شیعه در اوخر سده دوازدهم هجری، با تکیه بر اندیشه شیخ‌یوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی است. با توجه به این‌که رویکرد اخباری و اصولی در میان علمای شیعه از اواخر دوره صفویه باب بود، نظر علما درباره سیاست و حکومت‌های وقت نیز با توجه به رویکردشان تفاوت داشت. از سویی دیگر، بیگانگی نهاد دین و دولت در حد فاصل سقوط صفویه تا قاجاریه (1135 - 1209 ق)، باعث مهاجرت علمای طراز اول به عتبات عالیات شد. در این میان، شیخ‌یوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی به عنوان علمای برجسته و معلمان رویکرد اخباری و اصولی در مباحثه و مناظره با یک‌دیگر بودند که سرانجام به تثبیت و توسعه اندیشه سیاسی اصولی ختم شد. تا آن زمان علمای اخباری، حکومت فرد مؤمنی از میان مسلمانان را به شرط عدالت جایز می‌دانستند، اما با پیروزی اصولی‌ها ولایت مطلقه فقیه جامع‌الشرایط تثبیت شد و حکومت می‌بایست مأذون و منصوب می‌بود. این تحقیق، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است.

معرفى اجمالى‏ « اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات»، تاليف شيخ حر عاملى، كتابى كلامى به زبان عربى، درباره اثبات امامت امامان دوازده گانه شيعيان عليهم‏السلام است. ساختار و گزارش محتوا كتاب؛ مشتمل بر پنج جلد كه دربردارنده سى و پنج باب ذيل مى‏باشد: باب( 1): وجوب العمل بالعقل في اثبات حجية النقل. باب( 2): إن المعرفة الاجمالية موهوبية فطرية لا كبية. باب( 3): وجوب الرجوع الى الادلة النقلية في تحصيل المعارف التفصيلية. باب( 4) عدم جواز العمل في الاعتقادات بالظنون و الاهواء و العقول الناقصة و الآراء و نحوها من أدلة علم الكلام التى لم تثبت عنهم عليهم‏السلام. باب( 5): عدم جواز التقليد في الاعتقادات و اخذها عن غير النبى و الائمة الهداة( ع). باب( 6): النصوص العامة على وجوب النبوة و الامامة و وجوب عصمة الانبياء و الائمه( ع). باب( 7): النصوص على نبينا محمد بن عبداللّه( ص). باب( 8): معجزاته عليه الصلاة و السلام. از آن پس هر يك از ابواب 9 تا 34 كتاب به نصوص و معجزات يكى از امامان معصوم عليهم‏السلام اختصاص يافته و باب 35 كتاب به ابطال غلو و ردّ غاليان اختصاص داده شده است. در مقدمه كتاب نويسنده قول به حسن و رجحان عقلى و شرعى نبوت و امامت( در مقابل قول به وجوب اين دو) را از اعتراضات و انكارها در امان مى‏داند و پس از آن نصوص و معجزات را به اقسامى تقسيم مى‏كند. از نص جلى و خفى به عنوان اقسام نص و از إخبار امور غيبى و اجابت دعا و ساير كارهايى كه از توان بشر عادى خارج است و سخن گفتن جمادات و حيوانات و... به عنوان اقسام معجزات نام مى‏برد و معتقد است هر يك از نص و اعجاز به تنهايى در اثبات نبوت و امامت كفايت مى‏كند. كتاب درباره اثبات امامت امامان دوازده گانه شيعيان عليهم‏السلام، از راه روايت‏هاى صريح( نصوص) پيامبر اسلام( ص)، درباره ايشان و نص هر امام بر امام بعدى و از راه گزارش معجزات انجام يافته، توسط هر كدام از ايشان مى‏باشد. مؤلف كتاب مرحوم شيخ حرّ عاملى درباره موضوع بحث بيش از بيست هزار حديث را با نزديك به هفتاد هزار سند( در فهرست آستان قدس هزار سند آمده) از يكصد و چهل و دو كتاب بلا واسطه از علماى امامى و بيست و چهار كتاب از علماى اهل تسنّن را ذكر كرده است. او همچنين از پنجاه كتاب شيعى و دويست و بيست و سه كتاب سنى به واسطه كتاب‏هاى پيش گفته، نقل قول كرده و افزون بر اين از كتاب‏هاى ديگرى سخن آورده است كه بيرون از اين شمار است. وى كتاب را طبق ابوابى چند كه هر يك مشتمل بر فصولى‏مى‏باشد، مرتب ساخته است و در هر فصل احاديثى چند با تهذيب، نيكو و پسنديده گرد آورده است. به ادعاى مؤلف تمام رواياتى كه در اين كتاب گرد آمده، از تواتر برخوردار است و انگيزه نگارش آن را ردّ ادعاى كسانى معرفى مى‏كند كه به تواتر اخبار وارده در موضوع مورد بحث كتاب، باور ندارند.

معرفى اجمالى‏ « اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات»، تاليف شيخ حر عاملى، كتابى كلامى به زبان عربى، درباره اثبات امامت امامان دوازده گانه شيعيان عليهم‏السلام است. ساختار و گزارش محتوا كتاب؛ مشتمل بر پنج جلد كه دربردارنده سى و پنج باب ذيل مى‏باشد: باب( 1): وجوب العمل بالعقل في اثبات حجية النقل. باب( 2): إن المعرفة الاجمالية موهوبية فطرية لا كبية. باب( 3): وجوب الرجوع الى الادلة النقلية في تحصيل المعارف التفصيلية. باب( 4) عدم جواز العمل في الاعتقادات بالظنون و الاهواء و العقول الناقصة و الآراء و نحوها من أدلة علم الكلام التى لم تثبت عنهم عليهم‏السلام. باب( 5): عدم جواز التقليد في الاعتقادات و اخذها عن غير النبى و الائمة الهداة( ع). باب( 6): النصوص العامة على وجوب النبوة و الامامة و وجوب عصمة الانبياء و الائمه( ع). باب( 7): النصوص على نبينا محمد بن عبداللّه( ص). باب( 8): معجزاته عليه الصلاة و السلام. از آن پس هر يك از ابواب 9 تا 34 كتاب به نصوص و معجزات يكى از امامان معصوم عليهم‏السلام اختصاص يافته و باب 35 كتاب به ابطال غلو و ردّ غاليان اختصاص داده شده است. در مقدمه كتاب نويسنده قول به حسن و رجحان عقلى و شرعى نبوت و امامت( در مقابل قول به وجوب اين دو) را از اعتراضات و انكارها در امان مى‏داند و پس از آن نصوص و معجزات را به اقسامى تقسيم مى‏كند. از نص جلى و خفى به عنوان اقسام نص و از إخبار امور غيبى و اجابت دعا و ساير كارهايى كه از توان بشر عادى خارج است و سخن گفتن جمادات و حيوانات و... به عنوان اقسام معجزات نام مى‏برد و معتقد است هر يك از نص و اعجاز به تنهايى در اثبات نبوت و امامت كفايت مى‏كند. كتاب درباره اثبات امامت امامان دوازده گانه شيعيان عليهم‏السلام، از راه روايت‏هاى صريح( نصوص) پيامبر اسلام( ص)، درباره ايشان و نص هر امام بر امام بعدى و از راه گزارش معجزات انجام يافته، توسط هر كدام از ايشان مى‏باشد. مؤلف كتاب مرحوم شيخ حرّ عاملى درباره موضوع بحث بيش از بيست هزار حديث را با نزديك به هفتاد هزار سند( در فهرست آستان قدس هزار سند آمده) از يكصد و چهل و دو كتاب بلا واسطه از علماى امامى و بيست و چهار كتاب از علماى اهل تسنّن را ذكر كرده است. او همچنين از پنجاه كتاب شيعى و دويست و بيست و سه كتاب سنى به واسطه كتاب‏هاى پيش گفته، نقل قول كرده و افزون بر اين از كتاب‏هاى ديگرى سخن آورده است كه بيرون از اين شمار است. وى كتاب را طبق ابوابى چند كه هر يك مشتمل بر فصولى‏مى‏باشد، مرتب ساخته است و در هر فصل احاديثى چند با تهذيب، نيكو و پسنديده گرد آورده است. به ادعاى مؤلف تمام رواياتى كه در اين كتاب گرد آمده، از تواتر برخوردار است و انگيزه نگارش آن را ردّ ادعاى كسانى معرفى مى‏كند كه به تواتر اخبار وارده در موضوع مورد بحث كتاب، باور ندارند.