کتابخانه مجازی ادبیات

آمیختگی فرهنگی ایران و عراق زمینه ساز ارتباطات گسترده مذهبی، تجاری و علمی ساکنان دو سرزمین در ادوار مختلف تاریخی بوده است. اگرچه پس از سقوط ساسانیان تحولات سیاسی محور اصلی این ارتباطات بوده است، لیکن تمایلات مذهبی فرمانرویان شیعی ایران نقش تعیین کننده ای در شکل یابی، توسعه و تکمیل فضاهای شهرهای شیعی، از جمله حرم های اصلی و بناهای مذهبی و غیر مذهبی وابسته، داشته است. در این میان، فرمانروایان شیعه مذهب ایران هر کدام به طریقی در عمران و آبادانی شهرهای مذکور تلاش نموده و شیعیان ایران نیز دوشادوش سایر مسلمانان خالق آثاری گردیده اند که امروزه بخش عظیمی از مواریث مشترک فرهنگی دو سرزمین ایران و عراق را تشکیل می دهند. جالب آن است که پادشاهان آل بویه و فرمانروایان سده های معاصر ایران (نظیر سلطان حمزه میرزا فرزند شاه اسماعیل صفوی، مظفرالدین شاه قاجار، محمدعلی شاه، احمد شاه، امیرکبیر، میرزا شفیع خان مازندرانی صدراعظم و ...) نیز در کربلای معلی دفن گردیده اند. در این مقاله تلاش بر آن است تا نقش و انگیزه فرمانرویان ایرانی در گسترش و توسعه فضایی مقابر شیعی و فضاهای وابسته در شهرهای شیعه نشین عراق مورد بررسی قرار گیرد. پژوهشی که نتایج آن در این نوشتار ارائه گردیده، با اتکاء به شواهد باستان شناسانه (آثار معماری، کتیبه ها، اشیای فرهنگی و ...) و منابع مکتوب به انجام رسیده است. در نتیجه این پژوهش روشن گردیده که بیشترین فعالیت های عمرانی در توسعه مقابر شیعی و فضاهای فرهنگی در ادوار آل بویه، صفوی و قاجار محقق گشته است. همچنین مشخص شده است که فرمانروایان ایرانی در شکل یابی و گسترش فضاهای معماری هسته مرکزی مقابر شیعی، توسعه فرهنگی شهرهای مذکور و نیز تسهیلات رفاهی زائران دخالتهای موثری داشته اند. مهمترین انگیزه های فرمانروایان ایرانی در اقدامات مذکور را عوامل مذهبی، تبلیغاتی و تجاری تشکیل می دهد.