دوره خلافت امام علي عليه السلام (35ـ41 هجري) به سبب شكل گيري شرايط سياسي پيچيده اي كه در پي كشته شدن عثمان به وجود آمد، عرصه تبادل نامه هاي متعددي ميان طرف هاي درگير بود. مطالعه و بررسي اين نامه ها با هدف شناسايي رفتار سياسي شخصيت هاي آن دوره، برگي جديد از پژوهش در حوزه تاريخ اسلام را ورق خواهد زد. شناسايي نكات محوري در نامه ها، شامل ادبيات، استدلال ها، ادعاها، انتقادها و ديگر نكات به كاررفته از يك سو، و مقايسه ميان مطالب اظهارشده با منش و رفتار سياسي گزارش شده نويسندگان آنها امكان رسيدن به اهداف اين پژوهش را فراهم خواهد ساخت. اين پژوهش بر آن است تا در مطالعه اي موردي و با به كارگيري روش «تحليلي ـ تطبيقي»، ميزان انطباق بين رفتارها و ادعاهاي طلحه و زبير را شناسايي كند. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان دهنده تعارض اساسي ميان ادعا و عملكرد آنهاست. ادعاهاي موجود در نامه آنها مبني بر بيعت اجباري، دخالت امام علي عليه السلام در قتل عثمان و ناشايستگي آن حضرت براي تصدي امر خلافت، كه از مهم ترين شعار هاي سياسي آنها بود، با گزارش ها و مستندات تاريخي در تضاد است.
با رحلت رسول خدا، توجه به رویکرد صلحمحورِ آن حضرت به منظور حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کمتر شد. اما با شروع خلافت امیرالمؤمنین و التزام عملی ایشان به قرآن و سنت پیامبر، توجه به این امر نیز رنگی تازه به خود گرفت. مروری بر عملکرد امام در دوران کوتاه خلافت ایشان و مطالعة موردی جنگ جمل، بر پایة کهنترین متون تاریخی، براین امر گواه است. بر این اساس، پرسش پژوهش حاضر آن است که چه مستندات تاریخیای از نحوة عملکرد امام علی در وقایع پیرامون جنگ جمل وجود دارند که با بهرهگیری از آنها بتوان بر توجه آن حضرت به حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان با رویکردی صلحمحور صحه گذارد؟ نتیجة این پژوهش توصیفی - تحلیلی، آن است که ایشان با محوریت جلوگیری از ایجاد افتراق در جامعه، ضمن شفافسازی اوضاع برای مردم و فرستادن نمایندگانی نزد فتنهانگیزان، با رویکردی صلحطلب کوشیدند تا از منتهی شدن فتنه به جنگ جلوگیری نمایند. همانطورکه پس از اتمام نبرد، با پرهیز از خشونت و رفتار دینمحور با بازماندگان، عدممماشات در امور جامعة اسلامی (انتخاب حکمران) و نوشتن نامه و تشریح وقایع برای مردم کوفه و مدینه، در حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کوششی حداکثری داشتند.