کتابخانه مجازی ادبیات

این مقاله در صدد نقد نظریه بوکلی درباره روایات دیدارهای امام صادق(ع) با منصور عباسی است. آقای بوکلی، نویسنده مقاله « ریخت شناسی و مفاد بعضی از روایات شیعه امامی » ، بخشی از روایات مربوط به مواجهه امام صادق(ع) و منصور عباسی را که غالبا مربوط به احضار امام به دربار منصور است مورد بررسی قرار داده است. بررسی او تنها مبتنی بر ساختار روایات است. نویسنده تلاش کرده است با این روش به منشا جعل این روایات دست یابد و دیدگاه شیعه امامی درباره ارتباط بین مذهب و قدرت سیاسی را نشان دهد. در مقاله پیش رو ضمن بررسی این روایات، روش آقای بوکلی و دستاوردهای او بررسی شده و نشان داده شده است که روش مبتنی بر ساختار تنها، فاقد کارآیی لازم است و به ویژه برای دستیابی به منشأ جعل یک روایت، شناخت راویان آن ضروری است. در این میان از پدیده‌هایی چون «تقطیع» و «نقل به معنا» در حدیث، در بررسی ساختار این روایات نباید غفلت نمود. از نظر مفهومی، این گروه از روایات به تنهایی برای بیان دیدگاه سیاسی شیعه کافی نیست.

"نه برگردی از نیک پی همرهان چون با نیکنامان بوی همنورد(27) ابیات فوق، غیر از دهها بیت دیگری است که فردوسی در جای‌جای شاهنامه و نیز هجونامه‌ی مشهور خویش آورده و در آن، ارادت خود به مولای متقیان و خاندان پیامبر سلام الله علیهم اجمعین را بازگفته است، نظیر این ابیات، که آرزوی خویش را برخورداری از شفاعت مولاعلیه السلام دانسته است: همی خواهم از روشن کردگار کزین نامور نامه‌ی باستان که هرکس که اندر سخن داد داد بدان گیتیم نیز خواهشگر است منم بنده‌ی اهل بیت نبی برین زادم و هم بر این بگذرم ابا دیگران مر مرا کار نیست که چندان زمان یابم از روزگار بمانم به گیتی یکی داستان ز من جز به نیکی نگیرند یاد که با تیغ تیز است و با افسر است سراینده‌ی خاک پای وصی چنان دان که خاک پی حیدرم بدین اندرون هیچ گفتار نیست(28) به راستی تاریخ شعر و ادب پارسی، کدام شخصیت را سراغ دارد که در آن روزگاران سرد و سیاه و تلخ، که «محمود غزنوی، از بهر عباسیان، انگشت در جهان کرده بود و قرمطی می‌جست، تا بگیرد و بردار کشد»، اینچنین آشکار و صریح از تشیع دفاع کند؟ بیراه نیست که شیخ عبدالجلیل قزوینی رازی، عالم پر اطلاع شیعی قرن ششم، نام فردوسی را در صدر اسامی شعرای پارسی زبان شیعه آورده و از وی به عنوان یک شاعر «شیعی و معتقد و متعصب»(29) یاد می‌کند و در عصر ما نیز استاد فقید، سید محمد محیط طباطبائی، به درستی خاطر نشان می‌سازد: «فردوسی، چنانکه از روی شاهنامه او را می‌شناسیم، از همه‌ی شعرای ایران دلیرتر و بی‌پرواتر بوده است."

"در پایان نیز با توصیه مجدد خواننده به اینکه «عمر را به بازی نگذراند و از خطر همراهی با یاران نیک پی (محمد و آل او (علیهم السلام)) دور نیفتد»، تجدید مطلع کرده و نکته ای را که قبلا در آغاز بحث از آفرینش انسان مطرح کرده بود دوباره تکرار می کند و با کمال وضوح می رساند که هدف وی از پرداخت دیباچه شاهنامه و تذکار فلسفه خلقت انسان، جز تمهیدی بر اثبات حقانیت آیین علوی نبوده است: اگر چشم داری به دیگر سرای***به نزد نبی و علی گیر جای گرت زین بد آید، گناه من است***چنین است و، این دین و راه من است برین زادم و هم برین بگذرم ***چنان دان که خاک پی حیدرم دلت گر به راه خطا مایل است ***تو را دشمن اندر جهان خود دل است نباشد جز از بی پدر، دشمنش***که یزدان به آتش بسوزد تنش هر آنکس که در جانش، بغض علی است ***ازو زارتر در جهان زار کیست؟ ابیات فوق اشاره است به حدیث مشهور نبوی: بوروا اولادکم بحب علی (حلال زادگی فرزندان خویش را به وسیله حب آنان به علی بن ابیطالب آزمایش کنید)، که مفاد آن از بس در میان مسلمین مشهور و مسلم بوده، به صورت «ارسال مسلم»، مورد استشهاد لغویین قرار گرفته است."