حضرت علی(ع) یکی از پر بسامدترین مضامین تصویرسازی در نگارگری ایران بوده است، با این همه شمایل حضرت در نسخهنگارههای دورههای مختلف، یکسان به تصویر در نیامده است. با توجه به اینکه حضرت علی(ع) با ویژگیها و صفات پسندیده متعددی شناخته میشود و روایتهای گوناگونی پیرامون زندگی و شخصیت آن بزرگوار، در اسلام به خصوص شیعه (اثنی عشری) مطرح شده، هدف اصلی این مقاله، بررسی شمایلنگاری حضرت علی(ع) در نگارگری ایران بر اساس روایت است. بدین منظور، پارهای از نگارههای شاخص دربرگیرنده شمایل حضرت از دورههای ایلخانی تا صفوی، از جنبه شکلی، محتوایی و روش بیانی، توصیف و تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که شمایل حضرت علی(ع) در نگارگری دورههای ایلخانی، تیموری و ترکمن، بر اساس روایتهای تاریخی، قهرمانی و پهلوانی ـ اسطورهای، به تصویر درآمده است، درحالی که در دوره صفوی، متأثر از غلبه شیعه فقاهتی ـ اثنی عشری، شاهد بازنمایی شمایل حضرت بر اساس روایتهای شیعی هستیم.
خشی از درونمایۀ نسخه نگارههای ایرانی به ویژه از قرن دهم هجری به بعد معطوف به بازنمایی مضامین مورد علاقه و تأکید تشیع است. در این میان، نسخۀ فالنامه تهماسبی که در زمان غلبۀ گفتمان تشیع در دوران حکومت شاهتهماسب تولیدشده، از جنبۀ مضمونی و محتوایی نسخهای قابل تأمل است. به نظر میرسد رویکرد نگارگران این نسخه، معطوف به بازنماییِ مضامین و مفاهیم اسلامی و شیعی، بر اساس باورها و روایتهای موردنظر گفتمان تشیع بوده است. ازاینرو، هدف از نگارش این مقاله، توصیف و تحلیل مضمونی نگارههای این نسخه در راستای باورها، احادیث و روایتهای گفتمان تشیع است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که گلچینی از آموزهها و وقایع مهم اسلام و تشیع، قصههای قرآنی و مذهبی که بهنوعی بیانگر حقیقت و حقانیت تشیع هستند، در نسخۀ فالنامه تهماسبی به تصویر درآمدهاست. نکتۀ مهم این که در برخی از نگارههای این نسخه، نشانهها، نمادها و تمهیدات تصویریِ قابلتأملی در جهت بازنمایی باورها و روایتهای گفتمان تشیع بهکار رفته است که آن را در میان نسخههای مذهبی، برجسته و شاخص میسازد.