کتابخانه مجازی ادبیات

رهیافت تاریخی در کنار شناخت بسترهای مختلف جامعه، عهده‌دار نمایاندن فرازها و فرودهاست. دست‌یابی به سیر تطور یک اندیشه و درک بهتر از خاستگاه و دوران آغازین شکل‌گیری آن، منوط به تحلیل گفتمان‌های مکشوف از داده‌های تاریخی برجای‌مانده در آن حوزه است. اصبغ بن نباته کوفی از نخستین مفسران شیعی در کوفه است که در منابع رجال و تراجم، به‌عنوان نخستین مؤلف ذکر شده؛ اما اثری مشخص با محتوای قرآنی یا تفسیری به وی نسبت داده نشده؛ فراوانی نسبتاً زیاد روایات تفسیری او و بازتاب آن‌ها در آثار معتبر پسین و همچنین توجه به روان‌شناسی اعتقادی شخصیت وی، این فرضیه را به ذهن می‌رساند که به گمان قوی، اصبغ از ارکان مهم انتقال آموزه‌های قرآنی امام علی(ع)، با رویکرد تأسیس یا ترویج گفتمان‌های شیعه‌بنیان همچون امامت و وصایت در روزگار خود بوده؛ براساس نظریه "آوای متعارض باختین" باید گفت بازتاب گسترده مؤلفه‌های معنایی وصایت در تفسیر اصبغ و اهتمام او به گفتمان وصایت علوی، معنادار بوده و در دیالکتیک تعاملی با گفتمان رقیب شکل گرفته که قصد داشت نظریه خلافت سقیفه‌ای در جامعه را نهادینه کند.

جریان‌های انحرافی _ که از همان آغاز اسلام بروز یافته بودند _ در دوران امام هادی و امام عسکری( نیز حضوری گسترده و تأثیرگذار داشتند. جریان‌هایی نظیر غالیان، واقفیه، متصوفه، اشاعره، معتزله، جبریه، مفوضه از این دسته‌اند.با سیر در اسناد تاریخی، روایی و رجالی می‌توان چگونگی برخورد این دو امام بزرگوار را با این جریان‌ها مورد پژوهش قرار داد؛ از جمله گفت‌وگو و مناظره با سران این جریان‌ها، تربیت شاگردان متخصص، نامه‌نگاری با شیعیان، رد شبهات مخالفان و تبیین اندیشۀ صحیح، تقویت عناصر مهم شیعه در برابر مخالفان، تعلیم زیارت امامان، تقویت نهاد وکالت و اعلام بیزاری از جریان‌های انحرافی را می‌توان برشمرد.در این نوشتار، ضمن بیان جریان‌های انحرافی این دوره، به نحوۀ رفتار و برخورد این دو امام با آن‌ها و دفع و رفع آسیب‌شان از جامعۀ شیعه اشاره می‌شود.

اهل بیت پیامبر، یکی از محورهای اساسی وحدت آفرین میان مذاهب اسلامی است کـه با ظهور ابن تیمیه دمشقی در قرن هفتم هجری، و رویکـرد تـنش زای وی در خصـوص اهل بیت ، جهان اسلام دچار اختلاف و آسیب جدی شـد. مواضـع ابـن تیمیـه راجـع بـه فضایل اهل بیت ، به ویژه امام علی، از جمله مسائلی است که در عـین اتفـاق بـر تنـد و زننده بودن عبارات ابن تیمیه درباره اهـل بیـت ، در تحلیـل مواضـع وی بـین مسـلمانان اختلاف جدی وجود داشته و اعتقادی و ناصبی، یا غیراعتقادیدانستن مواضع ابن تیمیـه درباره فضایل اهل بیت ، دو گروه مخالفان و مدافعان سرسخت و جدی را به وجود آورده است . این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی در صدد ترسیم تصویری جامع از دیدگاه ها و رویکردهای عالمان مسلمان با هدف رسیدن به تحلیل واقع بینانه از مواضع ابن تیمیـه راجع به اهل بیت پیامبر است .