کتابخانه مجازی ادبیات

«امام کاظم» (علیه‌السلام) در ابتدای امامت، با چالش‌هایی روبه رو بوده اند که این چالش‌ها موجب شده است تا اقدامات ایشان به عنوان قرینه فعلی علاوه بر دلایل نقلی مورد توجه باشد. اهداف اصلی تحقیق، چگونگی و دلایل امامت امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) و نیز اقدامات ایشان در اثبات این موضوع با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت است. سوال اصلی این تحقیق نیز بدین شرح است که «مهمترین اقدامات امام کاظم (علیه‌السلام) در راستای اثبات امامت ایشان با توجه به چگونگی و دلایل امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت چیست؟» این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه دست‌یافت که برای انتخاب امام، شرایطی مانند «وصیت، علم خاص، ودایع و سن» به‌عنوان ملاک تعیین‌شده که بنا به دلایل قدرمتیقن، مشخص می‌شود که امام کاظم (علیه‌السلام) شرایط امامت را داشته است. علاوه بر احادیث و دلایل منقول در قبال امامت ایشان، مهمترین اقدامات ایشان که عبارت است از وارستگی مادی و سیاسی، شفاف‌سازی در غصب حکومت شیعیان، مقابله علمی با جریان‌های انحرافی و فرقه‌های مختلف شیعه، مناظره با خلفای عباسی و انتخاب رویکرد تقیه، گویای این است که طرز فکر امام کاظم (علیه‌السلام) طرز فکر یک «ولی، امام و زعیم» امت است؛ زیرا از یک‌سو جامعه شیعیان را از طریق تقیه و وکالت مدیریت کرده و از طرفی، برای اثبات حقانیتشان از طرق مختلف مانند مناظره و شجاعت در بیان، تلاش نموده و ازنظر علمی و فرهنگی نیز با بزرگ‌ترین چالش زمان خود، مقابله نموده و خط‌مشی آگاهانه‌ای را بنیان‌گذاری نموده‌اند.

روش‌شناسي و بسترشناسي يک نظريه، از مهم‌ترين مسائلي است که نقش مهمي در تحليل و شناخت چرايي صدور آن نظريه دارد. متکلمان شيعي مکتب بغداد در قرن چهارم و پنجم هجري، از بزرگ‌ترين متکلمان اماميه در طول تاريخ به‌شمار مي‌آيند. با اين حال، روايات امامان معصوم عليه السلام، که از منابع اصيل تفکر ديني به‌شمار مي‌آيند، حضور کم‌رنگي در کتاب‌هاي کلامي ايشان دارند. هدف از نگارش اين مقاله، ابتدا روش‌شناسي فکري اين متکلمان، و سپس تحليل چرايي تکيۀ فراوان ايشان بر عقل در براهين و نظريات کلامي مربوط به مسئلۀ امامت با توجه به بستر فرهنگي شهر بغداد در آن دوران است. بر اساس مهم‌ترين يافته‌هاي اين نوشتار، نگاه سخت‌گيرانۀ متکلمان بغداد به احاديث و نيز تنوع مکاتب گوناگون کلامي و نيز تعصبات مذهبي و درگيري‌هاي شديد فرقه‌اي در بغداد، از مهم‌ترين عواملي است که مانع از استفادۀ لازم متکلمان شيعي از روايات در آن دوران شده است.

در فرهنگ جوامع بشری به زن و جایگاه او همواره با افراط و تفریط نگریسته شده و ماحصل آن موجب گردیده است تا جامعه ای نا متعادل به وجود آید. در این میان، هر از گاهی با طرح های توسعه محور بر مبنای تحلیل و برنامه ریزی جنسیتی، سعی کرده اند وضعیت زنان را بدون توجه به طبیعت و فرهنگ جوامع تغییر دهند که در مرحله عمل ، نه تنها موفق نشده اند، بلکه با چالش های زیادی در زمینه زنان، بخصوص در جوامع غربی مواجه گردیده اند. اما تفکر شیعی به زن مطابق فطرت ، خلقت طبیعت و توانایی های واقعی او می نگرد و بستر خانواده را با محوریت زن، مهم ترین جایگاه می داند. او می تواند بهترین الگو در جامعه امروز جهانی باشد. در این زمینه توجه به فرهنگ جوامع و ارائه الگوی حقیقی اسلامی و طرح حقوق زنان از دیدگاه شرع ، می تواند زمینه و بستر لازم را برای رسیدن به کمال و نقطه مطلوب در جامعه فراهم آورد ؛ زیرا جامعه ای سعادتنمند است که زن و مرد با قرار گرفتن در جایگاه حقیقی خود و توجه به وظایف و مسئولیت های خویش، جامعه را به سوی کمال خلیفه اللهی شدن رهنمون شوند

از آن رو که روز ولادت حضرت معصومه(س) به عنوان «روز دختر» نام گذاری شده است، بر آن شدیم با بررسی سیره علمی و حدیثی آن بزرگوار که به عنوان «عالمه» و «محدثه آل طه» مشهور است، گامی کوچک در جهت شناساندن این بانوی بزرگوار به نسل جوان و به خصوص دختران برداریم تا ایشان با تاسی از این الگوی عملی اسلام چراغ راه جامعه باشند. در این تحقیق، نگرش علمی و حدیثی و نیز عملکرد حضرت فاطمه معصومه(س) را در حراست از احادیث ناب نبوی، مورد بررسی قرار داده ایم. معصومه ای که پیش از ولادت در لسان ائمه معصومین(ع) نام و آثار و برکات و شفاعت و کرامت او ترسیم شده بود. از جمله اینکه به برکت وجود این سلاله پاک و معصوم و در محور مکان مزار وجودی ایشان، علم و نشر معارف حقه ای گسترش خواهد یافت، همچنان که امام رضا(ع) فرمودند:«من زارها عارفا بحقها فله الجنة». هر کس او را زیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد، بهشت از آن اوست.