کتابخانه مجازی ادبیات

در این نوشتار، در بازخوانی و نقد دیدگاه‌های کلبرگ و مدرسی دربارۀ پیدایش تشیع دوازده‌‌امامی، بر پایۀ روش تاریخی ـ کلامی و با هدف مقایسۀ دیدگاه‌ها و بیان کاستی‌ها و اشتباهات کمترشناخته‌شدۀ این دو، موارد زیر دانسته شد: کلبرگ پیدایش تشیع دوازده‌امامی را «انتقال از امامیه»، و مدرسی «تکامل تدریجی مکتب تشیع» خوانده است. هر دو، تاریخ آن را تقریبا همسان، نیمة قرن چهارم هجری دانسته و در این‌باره به موارد انعکاس اندیشة «دوازده امام» در متون کهن استناد کرده و دچار اشتباهاتی بعضا فاحش شده‌‌اند؛ چنان‌که هر دو، ثبت عقاید اثناعشری را در برخی متون که کامل به ما نرسیده‌اند، انکار نموده و از ثبت آن در برخی منابع غفلت کرده و دیدگاه‌هایی ناهمگون و گاه متناقض داشته‌اند. افزون بر این، کلبرگ به هم‌پایگی واژة امامیه با اثناعشریه توجه نداشته و مدرسی نیز دچار «تردیدها» و «تعمیم‌ها»ی ناروا، اشتباه در «شناسایی متن و نسخه‌های کهن یک روایت» و «بی‌دقتی در فهم اصطلاحات مهدویت» شده است.

در این مقاله درباره امام مهدی علیه السلام و تفکر مهدوی در جامعه اسلامی بحث شده است. این که حقیقت امام مهدی (ع) یک مساله تاریخی است و یا فلسفی و این که این تفکر چگونه در اندیشه سیاسی مسلمانان تاثیر گذاشته است از مباحثی است که در این مقاله به آن پرداخته شده است. برخی عناوین آن عبارتند از: نظریه امامت الهی برای اهل سنت، فلسفه عصمت، انحصار امامت در ذریه امام حسین(ع)، مساله وراثت، استمرار امامت تا روز قیامت، ادعای جعفر بن علی به امامت، المحمدیه و النفیسیه، الحیاری، الجنینیون، دلایل نقلی بر وجود امام مهدی(ع)، دلایل تاریخی، دلایل فلسفی و نقد و بررسی آنان