کتابخانه مجازی ادبیات

در این نوشتار، در بازخوانی و نقد دیدگاه‌های کلبرگ و مدرسی دربارۀ پیدایش تشیع دوازده‌‌امامی، بر پایۀ روش تاریخی ـ کلامی و با هدف مقایسۀ دیدگاه‌ها و بیان کاستی‌ها و اشتباهات کمترشناخته‌شدۀ این دو، موارد زیر دانسته شد: کلبرگ پیدایش تشیع دوازده‌امامی را «انتقال از امامیه»، و مدرسی «تکامل تدریجی مکتب تشیع» خوانده است. هر دو، تاریخ آن را تقریبا همسان، نیمة قرن چهارم هجری دانسته و در این‌باره به موارد انعکاس اندیشة «دوازده امام» در متون کهن استناد کرده و دچار اشتباهاتی بعضا فاحش شده‌‌اند؛ چنان‌که هر دو، ثبت عقاید اثناعشری را در برخی متون که کامل به ما نرسیده‌اند، انکار نموده و از ثبت آن در برخی منابع غفلت کرده و دیدگاه‌هایی ناهمگون و گاه متناقض داشته‌اند. افزون بر این، کلبرگ به هم‌پایگی واژة امامیه با اثناعشریه توجه نداشته و مدرسی نیز دچار «تردیدها» و «تعمیم‌ها»ی ناروا، اشتباه در «شناسایی متن و نسخه‌های کهن یک روایت» و «بی‌دقتی در فهم اصطلاحات مهدویت» شده است.

آراء رو به گسترش جریان‌های فکری رقیب و معاصر با شیخ مفید(م.۴۱۳) درخصوص افضلیت امام، بخشی از دلایل نگارش کتاب الارشاد توسط این متکلم برجسته امامی می‌باشد. در این زمان برخی از گفتمان‌ها با وجود باور به تفضیل علی(ع)، با صدور جواز امامت مفضول، بر مشروعیت خلافت متقدمین تاکید داشتند. برخی دیگر نیز علیرغم هم‌سویی با امامیه در لزوم افضلیت امام- از مباحث امامت عامه- با باور به انطباق فضیلت خلفا بر ترتیب تاریخی خلافت آنان، بر عدم تفضیل و تقدیم حضرت علی(ع) رأی می‌دادند. در چنین فضایی مفید کتاب الارشاد را با تکیه بر آراء کلامی خویش در مسأله امامت همچون اثبات لزوم افضلیت امام و تفضیل علی(ع)، بهره‌گیری از استنادات تاریخی و گاه آراء گفتمان‌های رقیب، به رشته تحریر درآورد تا به حفظ هویت گفتمان امامی بپردازد. از این‌رو شناسایی شاخصه‌های متکی بر مؤلفه افضلیت امام که شیخ در الارشاد در جهت اثبات تفضیل و تقدیم علی(ع) و طرد مشروعیت خلافت متقدمین از آنها بهره برده‌است، دغدغه اصلی این پژوهش را شکل می‌دهد. نتیجه این پژوهش توصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد که شیخ با به کارگیری شاخصه‌هایی چون برجسته‌سازی جایگاه و اعمال امام، طرد جایگاه و اعمال متقدمین به ویژه شیخین و طرد عملکرد صحابه در انتخاب افضل یا اصلح به این مهم پرداخته‌است.

الأربعین فی فضائل امیر المؤمنین علیه السلام یکی از آثار چاپ ناشده عالم جلیل جامع،مرحوم آیة الله شیخحیدر قلی مشهور به سردار کابلی است که همچون مؤلف آن،سخت ناشناخته مانده است. نسخۀ اصلی این کتاب نفیس،خوشبختانه از سوانح ایام،درامان مانده و اکنون عکسی از آن درکتابخانه تخصصی امیر المؤمنین علیه السلام در مشهد مقدس موجود است. سردار کابلی از زبان ملا علی خیابانی تبریزی در زمره آثار مرحوم خیابانی،مجموعه‌ای کشکول مانند است به نام مجمع الشتات،که تاکنونچاپ نشده و نسخه آن در کتابخانه آیت الله مرعشی به شماره 4484 نگاهداری می‌شود. و أنا العبد حیدر قلی بن نور محمد خان الکابلی(عفی عنهما) الأربعین فی فضائل امیر المؤمنین علیه السلام این کتاب ارزشمند،یکی از آثار مخطوط مرحوم سردار کابلی است که از تلف و نابودی درامان مانده و اکنون نسخه عکسی کامل آن در چهار مجلد،به خط زیبای مؤلف در کتابخانهتخصصی امیر المؤمنین علیه السلام در مشهد نگاهداری می‌شود. 3 مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی در معرفی این کتاب می‌نویسد: الأربعون حدیثا فی فضائل امیر المؤمنین علیه السلام من طرق العامة مع شرح الفاظها،لغویاو ادبیا و ذکر مناسباتها و شواهدها من سائر الأخبار من طرق العامة و الخاصة،للعلامةالمعاصر حیدر قلی خان المعروف بسردار کابلی نزیل کرمانشاه ابن نائب السلطنة نورمحمد خان،خرج منه إلی سنة 1340 شرح عشرین حدیثا فی مجلدین،کل واحدمنهما یقرب من عشرة آلاف بیت،و خرج قلیل من الجزء الثالث،وفقه الله لاتمامه. در تأیید سخن مرحوم کیوان سمیعی بهمجموعه‌هایی در علوم غریبه اشاره می‌شود که دراختیار سردار کابلی بوده و اکنون در کتابخانه مرحومآیة الله گلپایگانی در قم موجود است و در فهرستآن کتابخانه(تألیف آقایان ابو الفضل حافظیان،علیصدرایی خویی،چاپ کتابخانه مجلس 1389 شدر 9 جلد)معرف شده است

کتاب بصائر الدرجات نوشته محدث شیعی سده سوم، محمد بن حسن فروخ صفار در راستای تبیین امامت به رشته تحریر درآمده است. شناخت کتاب، برای بهره گیری افزون تر از درون مایه آن ضرورت دارد. لذا کتاب جستاری درباره بصائر الدرجات نوشته مجید جعفری ربانی که در سال 1394 توسط انتشارات امامت اهل بیت به زیور طبع آراسته شده است، تحقیقی درباره متن کتاب بصائر الدرجات است تا نکات بایسته درباره آن بیان شود. نویسنده در نوشتار حاضر، اقدام به معرفی این اثر کرده است. وی در راستای این هدف، فصول کتاب را متذکر و محتوای آن ها را بیان می دارد.