کتاب بصائر الدرجات نوشته محدث شیعی سده سوم، محمد بن حسن فروخ صفار در راستای تبیین امامت به رشته تحریر درآمده است. شناخت کتاب، برای بهره گیری افزون تر از درون مایه آن ضرورت دارد. لذا کتاب جستاری درباره بصائر الدرجات نوشته مجید جعفری ربانی که در سال 1394 توسط انتشارات امامت اهل بیت به زیور طبع آراسته شده است، تحقیقی درباره متن کتاب بصائر الدرجات است تا نکات بایسته درباره آن بیان شود. نویسنده در نوشتار حاضر، اقدام به معرفی این اثر کرده است. وی در راستای این هدف، فصول کتاب را متذکر و محتوای آن ها را بیان می دارد.
«امام کاظم» (علیهالسلام) در ابتدای امامت، با چالشهایی روبه رو بوده اند که این چالشها موجب شده است تا اقدامات ایشان به عنوان قرینه فعلی علاوه بر دلایل نقلی مورد توجه باشد. اهداف اصلی تحقیق، چگونگی و دلایل امامت امام موسی بن جعفر (علیهالسلام) و نیز اقدامات ایشان در اثبات این موضوع با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت است. سوال اصلی این تحقیق نیز بدین شرح است که «مهمترین اقدامات امام کاظم (علیهالسلام) در راستای اثبات امامت ایشان با توجه به چگونگی و دلایل امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت چیست؟» این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه دستیافت که برای انتخاب امام، شرایطی مانند «وصیت، علم خاص، ودایع و سن» بهعنوان ملاک تعیینشده که بنا به دلایل قدرمتیقن، مشخص میشود که امام کاظم (علیهالسلام) شرایط امامت را داشته است. علاوه بر احادیث و دلایل منقول در قبال امامت ایشان، مهمترین اقدامات ایشان که عبارت است از وارستگی مادی و سیاسی، شفافسازی در غصب حکومت شیعیان، مقابله علمی با جریانهای انحرافی و فرقههای مختلف شیعه، مناظره با خلفای عباسی و انتخاب رویکرد تقیه، گویای این است که طرز فکر امام کاظم (علیهالسلام) طرز فکر یک «ولی، امام و زعیم» امت است؛ زیرا از یکسو جامعه شیعیان را از طریق تقیه و وکالت مدیریت کرده و از طرفی، برای اثبات حقانیتشان از طرق مختلف مانند مناظره و شجاعت در بیان، تلاش نموده و ازنظر علمی و فرهنگی نیز با بزرگترین چالش زمان خود، مقابله نموده و خطمشی آگاهانهای را بنیانگذاری نمودهاند.
کتاب بستان الناظرین فی معرفه ائمه الهادین اثر محمد یوسف بیکا که در سال 1119 - 1120 نوشته شده، شرح چهل حدیثی است که نویسنده ضمن آن سعی کرده است به مسائل مختلفی که به تشیع و اعتقادات صحیح او مربوط می شود، بپردازد. در واقع، می توان آن را اثری در معرفی شیعه و ویژگی های آن دانست. نویسنده در نوشتار پیش رو، با ارائه گزارشی از کتاب، محتوای آن را در بوته بررسی قرار داده است.
الأربعین فی فضائل امیر المؤمنین علیه السلام یکی از آثار چاپ ناشده عالم جلیل جامع،مرحوم آیة الله شیخحیدر قلی مشهور به سردار کابلی است که همچون مؤلف آن،سخت ناشناخته مانده است. نسخۀ اصلی این کتاب نفیس،خوشبختانه از سوانح ایام،درامان مانده و اکنون عکسی از آن درکتابخانه تخصصی امیر المؤمنین علیه السلام در مشهد مقدس موجود است. سردار کابلی از زبان ملا علی خیابانی تبریزی در زمره آثار مرحوم خیابانی،مجموعهای کشکول مانند است به نام مجمع الشتات،که تاکنونچاپ نشده و نسخه آن در کتابخانه آیت الله مرعشی به شماره 4484 نگاهداری میشود. و أنا العبد حیدر قلی بن نور محمد خان الکابلی(عفی عنهما) الأربعین فی فضائل امیر المؤمنین علیه السلام این کتاب ارزشمند،یکی از آثار مخطوط مرحوم سردار کابلی است که از تلف و نابودی درامان مانده و اکنون نسخه عکسی کامل آن در چهار مجلد،به خط زیبای مؤلف در کتابخانهتخصصی امیر المؤمنین علیه السلام در مشهد نگاهداری میشود. 3 مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی در معرفی این کتاب مینویسد: الأربعون حدیثا فی فضائل امیر المؤمنین علیه السلام من طرق العامة مع شرح الفاظها،لغویاو ادبیا و ذکر مناسباتها و شواهدها من سائر الأخبار من طرق العامة و الخاصة،للعلامةالمعاصر حیدر قلی خان المعروف بسردار کابلی نزیل کرمانشاه ابن نائب السلطنة نورمحمد خان،خرج منه إلی سنة 1340 شرح عشرین حدیثا فی مجلدین،کل واحدمنهما یقرب من عشرة آلاف بیت،و خرج قلیل من الجزء الثالث،وفقه الله لاتمامه. در تأیید سخن مرحوم کیوان سمیعی بهمجموعههایی در علوم غریبه اشاره میشود که دراختیار سردار کابلی بوده و اکنون در کتابخانه مرحومآیة الله گلپایگانی در قم موجود است و در فهرستآن کتابخانه(تألیف آقایان ابو الفضل حافظیان،علیصدرایی خویی،چاپ کتابخانه مجلس 1389 شدر 9 جلد)معرف شده است
این مقاله به بررسی شیوه علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی در تالیف کتاب طبقات اعلام الشیعه با نگاهی الذریعه و مصفی المقال می پردازد و مواردی همچون اثبات تشیع دانمشندان، راهکار وی برای حل مشکل اشتراک اسماء شیوه شیخ در بیان زمان و مکان ولادت و وفات دانمشندان ، معرفی اساتید و مشایخ و راویان و شاگردان صاحب ترجمه بررسی شده است : در ضمن این مباحث نقش نسخ خطی در تالیف این کتاب بانوان دانشمند ، حواشی و بازنگری های کتاب که توسط خود نگارنده بر طبقات نوشته شده، بیان گشته اند.