کتابخانه مجازی ادبیات

ضمن یادداشتهای برافزوده نسخه کهنی از النهایة شیخ طوسی مورخ 554ق (کتابخانه آستان قدس رضوی، ش 49277) متن کوتاهی شامل چند پرسش فقهی درباره نیت از ابوالفتوح رازی و پاسخهای او نوشته شده است. این متن از آن رو حائز اهمیت است که تنها متن فقهی مستقلی است که از ابوالفتوح رازی سراغ داریم. همچنین جزء کهنه‌ترین متون فقه شیعی به زبان فارسی محسوب می‌شود.

رهیافت تاریخی در کنار شناخت بسترهای مختلف جامعه، عهده‌دار نمایاندن فرازها و فرودهاست. دست‌یابی به سیر تطور یک اندیشه و درک بهتر از خاستگاه و دوران آغازین شکل‌گیری آن، منوط به تحلیل گفتمان‌های مکشوف از داده‌های تاریخی برجای‌مانده در آن حوزه است. اصبغ بن نباته کوفی از نخستین مفسران شیعی در کوفه است که در منابع رجال و تراجم، به‌عنوان نخستین مؤلف ذکر شده؛ اما اثری مشخص با محتوای قرآنی یا تفسیری به وی نسبت داده نشده؛ فراوانی نسبتاً زیاد روایات تفسیری او و بازتاب آن‌ها در آثار معتبر پسین و همچنین توجه به روان‌شناسی اعتقادی شخصیت وی، این فرضیه را به ذهن می‌رساند که به گمان قوی، اصبغ از ارکان مهم انتقال آموزه‌های قرآنی امام علی(ع)، با رویکرد تأسیس یا ترویج گفتمان‌های شیعه‌بنیان همچون امامت و وصایت در روزگار خود بوده؛ براساس نظریه "آوای متعارض باختین" باید گفت بازتاب گسترده مؤلفه‌های معنایی وصایت در تفسیر اصبغ و اهتمام او به گفتمان وصایت علوی، معنادار بوده و در دیالکتیک تعاملی با گفتمان رقیب شکل گرفته که قصد داشت نظریه خلافت سقیفه‌ای در جامعه را نهادینه کند.

روض‌الجنان و روح‌الجنان روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقران که تفسیر ابوالفتوح رازی هم خوانده می‌شود، از کهن‌ترین و مفصل‌ترین تفاسیر قرآنی شیعی، نوشته حسن بن علی بن محمد خزاعی نیشابوری رازی، معروف به جمال‌الدین ابوالفتوح رازی (م ۵۵۴ ق) از متکلمان شیعه امامیه در قرن ششم هجری است که با شیوه «کلامی ـ روایی» و به زبان فارسی تالیف شده‌است. شیوه تفسیر مفسر پس از ذکر آیات قرآن، به ترجمه آیات و لغات سوره و تبیین مباحث دستوری (صرف و نحو) می‌پردازد؛ سپس وجوه مختلف قرائات و اسباب نزول را یادآور می‌شود و بخش پایانی را به توضیح و تفسیر آیات و بررسی اقوال مفسرین و احادیث و روایات ائمه معصومین و اخبار اهل تسنن اختصاص می‌دهد.وی در ضمن مسائل قرآنی، از ذکر مباحث فقهی، لغوی، ادبی و تاریخی نیز غفلت نمی‌کند تا آنجا که جنبه ادبی این تفسیر بسیار برجسته و قابل توجه‌است. این تفسیر به جهت اتقان روش در تفسیر آیات و نیز به سبب دقت مطالب و مباحث، بر بسیاری از تفاسیر بعد از خود، از جمله «تفسیر کبیر» امام فخر رازی و «منهج الصادقین» ملا فتح الله کاشانی تاثیرگذار بوده‌است.