کتابخانه مجازی ادبیات

«امام کاظم» (علیه‌السلام) در ابتدای امامت، با چالش‌هایی روبه رو بوده اند که این چالش‌ها موجب شده است تا اقدامات ایشان به عنوان قرینه فعلی علاوه بر دلایل نقلی مورد توجه باشد. اهداف اصلی تحقیق، چگونگی و دلایل امامت امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) و نیز اقدامات ایشان در اثبات این موضوع با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت است. سوال اصلی این تحقیق نیز بدین شرح است که «مهمترین اقدامات امام کاظم (علیه‌السلام) در راستای اثبات امامت ایشان با توجه به چگونگی و دلایل امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت چیست؟» این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه دست‌یافت که برای انتخاب امام، شرایطی مانند «وصیت، علم خاص، ودایع و سن» به‌عنوان ملاک تعیین‌شده که بنا به دلایل قدرمتیقن، مشخص می‌شود که امام کاظم (علیه‌السلام) شرایط امامت را داشته است. علاوه بر احادیث و دلایل منقول در قبال امامت ایشان، مهمترین اقدامات ایشان که عبارت است از وارستگی مادی و سیاسی، شفاف‌سازی در غصب حکومت شیعیان، مقابله علمی با جریان‌های انحرافی و فرقه‌های مختلف شیعه، مناظره با خلفای عباسی و انتخاب رویکرد تقیه، گویای این است که طرز فکر امام کاظم (علیه‌السلام) طرز فکر یک «ولی، امام و زعیم» امت است؛ زیرا از یک‌سو جامعه شیعیان را از طریق تقیه و وکالت مدیریت کرده و از طرفی، برای اثبات حقانیتشان از طرق مختلف مانند مناظره و شجاعت در بیان، تلاش نموده و ازنظر علمی و فرهنگی نیز با بزرگ‌ترین چالش زمان خود، مقابله نموده و خط‌مشی آگاهانه‌ای را بنیان‌گذاری نموده‌اند.

روش‌شناسي و بسترشناسي يک نظريه، از مهم‌ترين مسائلي است که نقش مهمي در تحليل و شناخت چرايي صدور آن نظريه دارد. متکلمان شيعي مکتب بغداد در قرن چهارم و پنجم هجري، از بزرگ‌ترين متکلمان اماميه در طول تاريخ به‌شمار مي‌آيند. با اين حال، روايات امامان معصوم عليه السلام، که از منابع اصيل تفکر ديني به‌شمار مي‌آيند، حضور کم‌رنگي در کتاب‌هاي کلامي ايشان دارند. هدف از نگارش اين مقاله، ابتدا روش‌شناسي فکري اين متکلمان، و سپس تحليل چرايي تکيۀ فراوان ايشان بر عقل در براهين و نظريات کلامي مربوط به مسئلۀ امامت با توجه به بستر فرهنگي شهر بغداد در آن دوران است. بر اساس مهم‌ترين يافته‌هاي اين نوشتار، نگاه سخت‌گيرانۀ متکلمان بغداد به احاديث و نيز تنوع مکاتب گوناگون کلامي و نيز تعصبات مذهبي و درگيري‌هاي شديد فرقه‌اي در بغداد، از مهم‌ترين عواملي است که مانع از استفادۀ لازم متکلمان شيعي از روايات در آن دوران شده است.

معرفى اجمالى‏ « مدينة معاجز الإئمة اثنى عشر و دلائل الحجج على البشر»، تاليف سيد هاشم بحرانى، كتابى است درباره معجزات ائمه دوازده گانه شيعه كه به زبان عربى نگارش يافته است. ساختار كتاب حاضر داراى دوازده باب، در هشت جلد، به عدد امامان دوازده گانه شيعه( ع)، است كه ذيل هر باب مولف به نقل معجزات يكى از ائمه( ع) پرداخته است. گزارش محتوا مولف در هر باب، جداگانه به بيان معجزات امامان معصوم( ع) پرداخته و درباره معجزات ايشان حدود دو هزار و شصت و شش معجزه را ذكر مى‏كند و در ذيل برخى معجزات به نقل روايات متعددى از منابع و مصادر معتبر مورد قبول فريقين مى‏پردازد. علامه بحرانى در آغاز كتاب به حدود صد اثر كه درباره موضوع امامت تا زمان وى نگارش يافته اشاره مى‏كند. از ويژگى‏هاى كتاب اين است كه در اثبات معجزات ائمه معصومين( ع) به رواياتى استناد مى‏كند كه مورد پذيرش اهل سنت و شيعيان است و برخى از روات احاديث وى از جمله روات صحاح سته اهل سنت هستند. ولى با وجود اين به جهت تكرار روايات در برخى موارد به نقص و كاستى دچار است، مثلا در بيان معجزات على( ع)، به نقل روايتى مى‏پردازد كه همان روايت را بعينه به هنگام ياد كرد معجزات امام حسن( ع) و امام حسين( ع) نيز ذكر مى‏كند و ثانيا در برخى موارد به نقل رواياتى مى‏پردازد كه با عصمت ائمه( ع) ناسازگار است. نسخه شناسى‏ علامه بحرانى در سوم جمادى الاولى سال 1090 ق، از نگارش اين اثر فراغت يافته است. استنساخ اين اثر در سال 1290 ق به قلم على بن عباس قزوينى صورت گرفته و نخستين بار قبل از سال 1300 ق و بار دوم در سال 1300 ق به چاپ رسيده است. نسخه خطى اين كتاب در كتابخانه آل عصفور بوشهر و نيز اداره اوقاف مركزى ايران نگهدارى مى‏شود كه متاسفانه نسخه‏اى است، ناقص و تاكنون نسخه‏اى كامل از اين كتاب كه شامل تمام معجزات ائمه معصومين( ع) باشد، به دست نيامده است. نسخه حاضر در برنامه در قطع وزيرى با جلد گالينگور در هشت جلد( ج اول 559 صفحه، ج دوم 492 صفحه، ج سوم 561 صفحه، ج چهارم 443 صفحه، ج پنجم 473 صفحه، ج ششم 463 صفحه، ج هفتم 681 صفحه و ج هشتم 399 صفحه) براى بار در سال توسط موسسه المعارف الاسلاميه، منتشر شده است.

معرفى اجمالى‏ « مدينة معاجز الإئمة اثنى عشر و دلائل الحجج على البشر»، تاليف سيد هاشم بحرانى، كتابى است درباره معجزات ائمه دوازده گانه شيعه كه به زبان عربى نگارش يافته است. ساختار كتاب حاضر داراى دوازده باب، در هشت جلد، به عدد امامان دوازده گانه شيعه( ع)، است كه ذيل هر باب مولف به نقل معجزات يكى از ائمه( ع) پرداخته است. گزارش محتوا مولف در هر باب، جداگانه به بيان معجزات امامان معصوم( ع) پرداخته و درباره معجزات ايشان حدود دو هزار و شصت و شش معجزه را ذكر مى‏كند و در ذيل برخى معجزات به نقل روايات متعددى از منابع و مصادر معتبر مورد قبول فريقين مى‏پردازد. علامه بحرانى در آغاز كتاب به حدود صد اثر كه درباره موضوع امامت تا زمان وى نگارش يافته اشاره مى‏كند. از ويژگى‏هاى كتاب اين است كه در اثبات معجزات ائمه معصومين( ع) به رواياتى استناد مى‏كند كه مورد پذيرش اهل سنت و شيعيان است و برخى از روات احاديث وى از جمله روات صحاح سته اهل سنت هستند. ولى با وجود اين به جهت تكرار روايات در برخى موارد به نقص و كاستى دچار است، مثلا در بيان معجزات على( ع)، به نقل روايتى مى‏پردازد كه همان روايت را بعينه به هنگام ياد كرد معجزات امام حسن( ع) و امام حسين( ع) نيز ذكر مى‏كند و ثانيا در برخى موارد به نقل رواياتى مى‏پردازد كه با عصمت ائمه( ع) ناسازگار است. نسخه شناسى‏ علامه بحرانى در سوم جمادى الاولى سال 1090 ق، از نگارش اين اثر فراغت يافته است. استنساخ اين اثر در سال 1290 ق به قلم على بن عباس قزوينى صورت گرفته و نخستين بار قبل از سال 1300 ق و بار دوم در سال 1300 ق به چاپ رسيده است. نسخه خطى اين كتاب در كتابخانه آل عصفور بوشهر و نيز اداره اوقاف مركزى ايران نگهدارى مى‏شود كه متاسفانه نسخه‏اى است، ناقص و تاكنون نسخه‏اى كامل از اين كتاب كه شامل تمام معجزات ائمه معصومين( ع) باشد، به دست نيامده است. نسخه حاضر در برنامه در قطع وزيرى با جلد گالينگور در هشت جلد( ج اول 559 صفحه، ج دوم 492 صفحه، ج سوم 561 صفحه، ج چهارم 443 صفحه، ج پنجم 473 صفحه، ج ششم 463 صفحه، ج هفتم 681 صفحه و ج هشتم 399 صفحه) براى بار در سال توسط موسسه المعارف الاسلاميه، منتشر شده است.