کتابخانه مجازی ادبیات

قرآن كريم، مهم‏ترين منبع سرشار معارف عاليه اسلام و مبانى احكام شريعت است. پيامبر اسلام (ص)، اهل بيت خويش را همسان و همسنگ قرآن دانسته، بر منزلت آن‏ها در تفسير معارف قرآنى تأكيد مى‏فرمودند. شناخت روش‏هاى تفسيرى اهل بيت (عليهم السلام) يكى از موضوعاتى است كه در دوره اخير تفسيرپژوهان و محققان اسلامى به آن توجه كرده‏اند. اين پژوهه، با بررسى روايات تفسيرى پيشواى هفتم امام كاظم (ع)، به بررسى روش‏هاى آن حضرت در تفسير آيات مى‏پردازد و براى هر يك گونه‏هايى بيان مى‏كند. شناخت روش‏هاى تفسيرى معصومان (عليهم السلام) به مفسر كمك مى‏كند تا در تفاسير خود، از روش‏هاى مورد تأييد معصومان (عليهم السلام) استفاده كند و از بى راهه رفتن در امر تفسير بپرهيزد و با روشى آشنا شود كه آن‏ها با توجه به اقتضاى زمان از آن بهره برده‏اند. پس از بررسى روش‏هايى كه پيشواى هفتم در تفسير قرآن به كار برده‏اند، به بررسى موقعيت سياسى- اجتماعى عصر آن حضرت، پيدايش فرقه‏ها و گرايش‏هاى متعدد و برداشت‏هاى گوناگون از آيات پرداخته شده است. امام‏ كاظم (ع) در اين دوران، بهترين شيوه را بيان حقيقت و باطن قرآن براى جلوگيرى از انحرافات در حوزه عقيده و عمل مى‏دانستند و در تفسير آيات، بيش‏تر به تأويل و باطن قرآن مى‏پرداختند.

هاینس هالم و آندره جی نیومن، از شرق‌شناسان متوسط‌القدری هستند كه به مقوله تشیع، توجه ویژه‌ای نموده‌اند و در دو اثر جداگانه در این‌باره، قلم‌فرسایی كرده‌اند. هالم در كتاب تشیع، كوشیدند تا به اجمال، مذهب شیعه را از آغاز تا زمان خود از جهت مناشی، سیر تطور، غلات و فرق، معرفی و بررسی نماید و نیومن نیز در كتاب گفتمان حدیثی میان قم و بغداد، به بررسی منابع اولیه حدیثی شیعه به‌ویژه كتاب شریف اصول كافی و ارزیابی آنها پرداخته و مقایسه‌ای نیز میان وضعیت دو پایگاه مهم شیعی یعنی بغداد و قم و تاثیر آنها در جمع‌آوری احادیث اعتقادی انجام داده است. این دو كتاب، از جهات روشی و محتوایی، قابلیت نقد جدی دارند و البته تا حدودی نیز نقد شده‌اند. اما این مقاله، اهداف ضمنی مشترك پی‌جویی شده در این دو كتاب را بررسی می‌كند. با بررسی دقیق این دو كتاب كه دو فرد جداگانه نوشته‌اند و مسایل و علایق متفاوتی را پی‌گیری نموده‌اند، در می‌یابیم كه هر دو، علی‌رغم تفاوت‌ها، در یك هدف كه البته آن هم در لابه‌لای سطور مستتر است، مشتركند و آن اینكه جریان عقل‌گرایی در شیعه و به تبع آن مرجعیت و نظام سلسله مراتبی روحانیت و «اجتهاد» را بكوبند كه انقلاب اسلامی نیز یكی از محصولات همین نظام مرجعیت است. البته هالم با استفاده از این روش كه نشان دهد اساسا رویكرد عقل‌گرایانه در شیعه، وام گرفته از مذاهب دیگر است و مكتب اصولی یك بدعت به شمار می‌آید و به مرور زمان نیز مفهوم اجتهاد، فراتر از تصور بنیان‌گذاران اولیه آن در آمده است و نیومن آن را بر خلاف دیدگاه بزرگان و رهبران اصلی تشیع معرفی می‌كند.