موضوع هويت و بحران هاي مرتبط با آن، در مقاطع مختلف تاريخ ايران مطرح بوده است. به نظر برخي محققان هر گاه سخن از هويت ايراني به ميان مي آيد، نوعي دوگانگي و تقابل ميان هويت ديني و ملي ايرانيان مشاهده مي شود، كه ريشه در وقايع تاريخي ندارد. اين مقاله با هدف بررسي چگونگي پذيرش اسلام توسط ايرانيان و تاثير آن بر هويت مذهبي و زباني به عنوان اجزاء هويت ملي ايرانيان نوشته شده است. سوال تحقيق آن است كه: تغييرات عناصر تشكيل دهنده هويت ايرانيان (به خصوص دين) در دهه هاي نخست هجري درچارچوب هويت پايداري چگونه تعريف مي شود؟ مدل نظري تحقيق، تلفيقي از به كارگيري مفاهيم نظريه ساخت يابي گيدنز، نظريه هويت مقاومت كاستلز و نظريه جامعه شناسي تاريخي، در بررسي رفتارهاي هويت جويانه جنبش هاي اجتماعي ايرانيان در دو قرن نخست هجري است. نتايج تحقيق نشان مي دهد كه تغييرات هويتي ايرانيان متاثر از پذيرش خوانش برحق اهل بيت عليهم السلام از اسلام بوده، و نه از سر تهديد، تحميل و اجبار ناشي از شكست دولت ساساني و ايرانيان، از اعرابي كه پس از رحلت پيامبر(ص) عزم رجعت به اصالت هاي پيشين دارد؛ و طي فرايندي طولاني و در پي انتخابي سرنوشت ساز و بنيادين از سويِ ايرانيان و در مخالفت و پايداري در برابر سلطه و تحميلات حاكمان عرب ايران به انجام رسيده است. نتايج تحقيق نشان مي دهد كه انتخاب هويت شيعي و زبان فارسي جديد از سويِ ايرانيان علاوه بر حقانيت شيعه، حاصل انتخاب هوشمندانه و اصيل جامعه ايراني آن روز بوده است.
از ابتدای قرن سوم و با آغاز غیبت امام دوازدهم، عالمان مذهبِ شیعه اثنیعشری، نیاز به ایجاد و نگارش آثار حدیثی، فقهی، کلامی و جز آن را احساس کردند. شکلگیری چنین آثاری، با اهداف گوناگونی همچون: گردآوری احادیث امامان شیعه، پاسخگویی به دانشمندان دیگر فرقهها و مذاهب و آگاهسازی جامعه شیعه شکل گرفت. تمرکز مقاله حاضر، بر معرفی بخشی از این آثار است که در راستای هویتبخشی به جامعه شیعه نگاشته شدهاند. برای این منظور، با واکاوی پنج متن نگاشتهشده در سدههای سوم و چهارم هجری، یعنی: المؤمن، التمحیص، صفات الشیعة، فضائل الشیعة و مصادقة الاخوان و تحلیل الگوی نگارش این آثار و چگونگی انتخاب احادیث در آنها، به این نتیجه دست یافته است که هدف نگارش این متون، نه یک گردآوری ساده، بلکه ایجاد یک هویت دینی منسجم برای شیعیان امامیه بعد از غیبت امام دوازدهم و ایجاد تمایز میان آنها به مثابه یک گروه مستقل و متفاوت با دیگر فرقههای مذهبی است. این هویت فرقهای، سه جنبه مهمّ: هویت اخلاقی، هویت اجتماعی و هویت فقهی ـ احکامی داشت
آموزههای قرآنی و روایات و احادیث آلالله، که شامل خلقت جهان هستی و موجودات، یگانگیخدا، اعتقاد به بهشت و دوزخ و برشماری صفات نکوهیده است، مبانی تفکر هنرمند شیعی را تشکیل میدهد. اژدها، که هم در آیات قرآن دیده میشود و هم در کلام آل الله، بیشتردر چهرۀ موجودی دوزخی ظاهر میشود. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر تفکرات شیعی برخلق آثار هنری ایران با نقش اژدهاست. در واقع بررسی این موارد همه در جهت پاسخگویی به این سؤال است که چرا هنرمند ایرانی این پندارنگارۀ شر را در آثار هنری خود حتی در بناهای مذهبی و آرامگاه به کاربرده است. این پژوهش، که مبتنی بر روش مطالعۀ توصیفی-تحلیلی است و دادههای آن از مطالعات کتابخانهای و پژوهشهای میدانی حاصل شدهاست، نشان میدهد که هنرمند ایرانی منبع الهام روشنی بر اساس قرآن و روایات آلالله برای ترسیم اژدها داشته است. هنر اسلامی و خاصه هنرشیعی تمام باورها و معتقدات مذهبی است که در جان و زبان هنرمند جاری است و بروز و ظهور آن خلق اثری میشود که گواه همین مدعاست. از آن روی که هنرمند ایرانی متعهد به اصول مذهبی هنر خود را عرصهای برای بازگو کردن باورهای خود میداند، این اندیشههای دینی را در آن مجسم میکند. هنرمند نیز آگاه به مفهوم خیر و شر است، هرچند هنرمند مفاهیم دیگری را که خاص فرهنگ، اساطیر و عرفان ایرانی است به جهت ایرانی بودنش نیز بیان میکند.