کتابخانه مجازی ادبیات

عاشورا، به‌عنوان «زمان مقدس» و کربلا، در مقام «مکان مقدس»، یکی از محوری‌ترین باورهای شیعی است و نقشی ممتاز در تشیع دارد. رویکردهای جدیدی همچون پدیدارشناسی، امکان تصویر جدیدی از این باور رایج شیعی برای انسان معاصر فراهم می‌آورد. میرچا الیاده با رویکردی پدیدارشناسانه در باب مبحث ادیان، بر این نظر است که غالب باورها و آیین‌های ادیان بر محور «آفرینش» و «نوزایی آفرینش» قرار دارد. اگرچه آیین‌های عاشورایی، بازسازی حادثه غم‌بار کربلاست، مقایسه و تطبیق آنها با آیین‌ها و جشن‌های نوزایی سایر ملل، نشان می‌دهد که مفهوم و کارکرد و ساختاری مشابه دارند. بر همین اساس، ‌می‌توان واقعه عاشورا را «آیین نوزایی شیعه» دانست. علاوه بر این، باورها و آیین‌های عاشورایی فراتر از یک منطقه است. پیش از این، پرسش‌هایی از این دست، سکوت یا پاسخ‌هایی سنتی در پی می‌آورد؛ حال آنکه میزان اقناع پاسخ‌های سنتی به چنین پرسش‌هایی خود مورد پرسش است. دست کم بخشی از جامعه، از رویکردهای جدید و علمی، استقبال می‌کنند. در این مقاله کوشش شده‌است با رویکردی جدید و برون دینی، آیین‌ها و باورهای عاشورایی بازخوانی شود. هدف پاسخ به این پرسش است: آیا از طریق بازخوانی و تعامل با سایر فرهنگ‌های مشابه در باب آیین نوزایی، امکان ارائه تصویری قابل مفاهمه‌‌ از عاشورا برای غیرشیعیان وجود دارد؟

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته‌ترین خاورشناسان شیعه‌پژوه معاصر است که آثارش در همسنجی با سایر شیعه‌پژوهان غربی از امتیازهای علمی و روشی بسیاری برخوردار است. اولین مقالۀ مدخل «حسین‌بن ‌علی علیه السلام» در دایرة‌المعارف ایرانیکا در مورد حیات و اهمیت امام حسین علیه السلام در شیعه، توسط وی نگاشته شده است. در این پژوهه با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و نقد مقالۀ مادلونگ پرداخته شده است. برایند بررسی و نقد گزارش وی، خصوصا در مورد شیوۀ استفاده از منابع در روایت رخدادهای پیرامون صلح و تدفین امام مجتبی علیه السلام و برخی از مواضع حضرت اباعبدالله علیه السلام است. مادلونگ در مقالۀ خود، صرفا به نقل مبتنی بر منابع بسنده نکرده و در بسیاری از موارد، برداشت‌ها و تحلیل‌های شخصی خود را نیز ارائه کرده است.

تعاملات دین و عالمان دینی با حکومت، بخش عمده ای از تحولات تاریخ ایران را به خود اختصاص داده است و فقهای شیعی به عنوان وارثان ائمه، بعد از غیبت آخرین امام معصوم (ع)، با اندیشه و عمل خود کوشیده اند تا ضمن پاسداری از حریم دین، حرمت مسلمانان و کیان اسلامی، در مسیر ایجاد جامعه و حکومت مطلوب گام بردارند. در این راستا عالمان شیعی در طول تاریخ پرمخاطره خود، همواره بر حفظ حقیقتی به نام تشیع همت گماشته اند و بنابر محدودیتهای موجود در سر راه آنها، فقط در مقاطع خاصی توانستند با استفاده از جایگاهشان، رهبری خود را فعلیت بخشند که انقلاب اسلام به رهبری امام خمینی (ره) یکی از پرافتخارترین مقاطع تاریخی ایران است. از انجا که فهم عمیق تحولات معاصر ایران بدون بررسی تحلیلی و ارزیابی دقیق نقش علمای شیعه ممکن نیست، بنابراین نگارنده در این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و تحلیلی-تاریخی، به بررسی مناسبات فقهای شیعه با حکومت، در ادوار تاریخی جامعه ایران پرداخته و در پی آن است تا چشم اندازی را از سازوکارهای حفظ آرمانهای دینی و ایجاد حکومت مطلوب، توسط فقهای شیعی، در برابر حاکمیت سیاسی دوران گذشته، ارائه دهد تا به درک تلاشهای آنها در تحقق حاکمیت جامعه شیعی در ایران نائل شویم.