کتابخانه مجازی ادبیات

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته‌ترین خاورشناسان شیعه‌پژوه معاصر است که آثارش در همسنجی با سایر شیعه‌پژوهان غربی از امتیازهای علمی و روشی بسیاری برخوردار است. اولین مقالۀ مدخل «حسین‌بن ‌علی علیه السلام» در دایرة‌المعارف ایرانیکا در مورد حیات و اهمیت امام حسین علیه السلام در شیعه، توسط وی نگاشته شده است. در این پژوهه با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و نقد مقالۀ مادلونگ پرداخته شده است. برایند بررسی و نقد گزارش وی، خصوصا در مورد شیوۀ استفاده از منابع در روایت رخدادهای پیرامون صلح و تدفین امام مجتبی علیه السلام و برخی از مواضع حضرت اباعبدالله علیه السلام است. مادلونگ در مقالۀ خود، صرفا به نقل مبتنی بر منابع بسنده نکرده و در بسیاری از موارد، برداشت‌ها و تحلیل‌های شخصی خود را نیز ارائه کرده است.

درباره زمان پیدایش و شکل‌گیری مراسم روز عاشورا در میان جوامع شیعی، با استناد به گزارش‌های مورخان معتبر عراقی همچون ابن جوزی (المنتظم، ج۱۴، ص۱۵۰) و ابن اثیر (الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۴۹) مبنی بر عزاداری‌های شیعیان بغداد در روز عاشورا که در زمان معزّالدوله دیلمی (حکومت: ۳۳۴-۳۵۸ق) از سال ۳۵۲ق آغاز شد و در سال‌های بعد نیز ادامه یافت، دیدگاهی که میان بسیاری از اسلام‌شناسان و پژوهشگران تاریخ تشیع، از جمله علی‌اصغر فقیهی (تاریخ آل‌بویه، ص۳۰)، هاینس هالم (شیعه، ص۶۱)، حمزة الحسن (طقوس التشیّع، ص۴۴۰) و دیگران رواج یافته، آن است که این عزاداری‌ها، نخستین مراسم‌های رسمی و عمومی روز عاشورا در میان جوامع شیعی بوده و در واقع آل‌بویه نخستین حکومتی بوده‌اند که برپایی چنین مراسمی را حمایت کرده و به ترویج آن پرداخته‌اند. چنانکه گزارش‌های همان مورخان، حاکی از برپایی مراسم جشن و سرور روز غدیر پیش از مراسم سوگواری روز عاشورا، یعنی به فاصله زمانی کمتر از یک ماه از آن بوده است.

مرثیه سرایی و عزاداري براي سید الشهدا، به دلیل اهداف بلند و نقش سازنده فردي، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن، از جایگاهویژهاي در سخن و سیره اهل بیت برخوردار است. اما باید توجّه داشت که این حرکت پر برکت، مانند همه اقدامات مفید و سودمند، بدون آفت نیست. بیتردید شیاطین جن و انس، تلاش میکنند تا هر حرکت سازنده فرهنگی را دچار آفت نمایند تا آن را بیاثر کنند، یا لااقل از آثار و برکات آن بکاهند، و از این رو، هر چه فعالیتهاي فرهنگی مؤثرتر باشد، آفات خطرناکتري آنها را تهدید مینماید. بدین جهت، نقش فوقالعاده سازنده فرهنگ عاشورا در زمینه سازي جهت حاکمیت ارزشها، سبب شده تا دشمنان پیدا و ناپیداي اسلام ناب، از دیرباز براي تحریف این فرهنگ، برنامهریزي نمایند، و این تلاشها پس از نقش آفرینی فرهنگ عاشورا در پیروزي انقلاب اسلامی ایران، تشدید گردیده است. و بدین سان، بر همه مرزبانان اسلام ناب و پاسداران فرهنگ اصیل عاشورا، و علاقمندان به اهل بیت علیهم السلام، فرض است، که همه توان خود را در جهت آفتزدایی و پالایش فرهنگ عاشورا، و فرهنگ سازي صحیح مرثیه سرایی و عزاداري سید الشهداء به کار گیرند، و نقشه دشمنان را نقش بر آب نمایند. 1) نوشته محدث نوري است، همچنین ) « لؤلؤ و مرجان » تا آن جا که ما میدانیم نخستین کتابی که بدین منظور تألیف شده کتاب همین هدف را تعقیب کرده است. « حماسه حسینی » استاد شهید، علامه مطهري رحمه الله در اشاره به این نکته مهم دارد که در نظام « حماسه حسینی » و « لؤلؤ و مرجان » اما فرهنگ نامه مرثیه سرایی سید الشهدا، ضمن ادامه راه جمهوري اسلامی براي آفتزدایی فرهنگ عاشورا نباید به گفتن و نوشتن و رهنمود بسنده کرد، بلکه باید به گونهاي برنامهریزي نمود که مرثیه سرایی و عزاداري به شیوه صحیحی که مورد رضاي خدا و اهل بیت است به صورت یک فرهنگ، همگانی گردد، و همه ارگانهاي فرهنگی نظام، به ویژه صدا و سیما براي این فرهنگ سازي، برنامهریزي و تلاش کنند. فصل یکم این فرهنگ نامه ( 2) اختصاص به تبیین جایگاهمرثیه سرایی و عزاداري براي سید الشهدا در سخن و سیره اهل بیت دارد. در این فصل، به مرثیه سرایان آن حضرت پیش از واقعه کربلا و نخستین مرثیهسرایان، پس از این واقعه اشاره شده، و زنده نگهداشتن یاد سید الشهدا و تداوم عزاداري براي آن حضرت مورد تأکید قرار گرفته است. در فصل دوم توضیح داده شده که اصلیترین فلسفه قیام و شهادت امام حسین علیه السلام جهل زدایی و زمینه سازي براي حاکمیت ارزشهاي انسانی و اسلامی به رهبري اهل بیت علیهم السلام است. فصل سوم که بزرگترین فصل این فرهنگ نامه است اختصاص دارد به آسیبشناسی فرهنگ عاشورا، در این فصل، تحریف هدف عزاداري سید الشهدا، استناد به منابع غیر معتبر در مرثیه سرایی، گزارشهاي ذلتبار از واقعه کربلا، غلو درباره اهل بیت، دروغ در مرثیه سرایی، و بدعت در نحوه عزاداري به عنوان مهمترین آسیب هاي مرثیه سرایی و عزاداري، مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم توضیح داده شده که مجالس عزاداري هدفمند داراي سه ویژگی است، اول: خدا محوري، دوم: ارائه تاریخ و تحلیل صحیح از حادثه عاشورا، و سوم: تبلور عاطفه وارادت به اهل بیت علیهم السلام. در آخرین فصل این فرهنگ نامه، کتابشناسی تاریخ عاشورا و عزاداري، مورد بررسی قرار گرفته است، در این فصل، منابع تاریخ عاشورا و عزاداري به چهار گروه تقسیم شده و منابع قابل استناد و غیر قابل استناد که آشنایی با آنها به شدت مورد نیاز اهل منبر و مرثیهسرایان است به تفصیل، تبیین گردیده است. ( 1) از خداوند منان میخواهم که در کنار دانشنامه امام حسین علیه السلام به این فرهنگ نامه، برکتی عنایت کند که در سال نوآوري ( 2)، حرکتی نو در راه فرهنگ سازي صحیح مرثیه سرایی پدید آید و دستاندرکاران امور فرهنگی کشور، و خطبا و مرثیهسرایان با مطالعه دقیق آن، موجبات شکوفایی هر چه بیشتر فرهنگ عاشورا و بهره برداري از آن در جهت زمینه سازي حکومت جهانی اسلام به رهبري مهدي آل محمد صلی الله علیه و آله را فراهم سازند، آمین.