زیارت پیشوایان معصوم (ع) آدابی دارد. از جملة آن آداب، خواندن زیارتنامهها و اذکار مخصوصی است که از ائمه (ع) به دست ما رسیده است. عالمان امامی این زیارتنامهها و اذکار را در مطاوی کتابهای حدیث یا در مؤلفاتی مستقل ثبت کردهاند. در میان زیارتنامههای مأثور، زیارتهایی هست که با عنوان «زیارات جامعه» شناخته میشود. از میان زیارتهای جامعه، دو زیارت جامعة کبیره و جامعة صغیره از شهرتی ویژه برخوردار است. نگارنده در این مقاله پس از توصیف زیارتهای جامعه، با مراجعه به کتب اهل فن مقدار اعتبار و ضعف و قوت این دو زیارت را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که با صرف نظر از صحت مضامین این دو زیارت، سند زیارت جامعة صغیره از زیارت جامعة کبیره از قوت و استحکامی بیشتر برخوردار است.
زیارت جامعه کبیره، روایتی در وصف مقام، صفات و جایگاه امامت است که میتوان بر اساس آموزههای آن، به شناختی جامع از امامت رسید. یکی از صفات امام که در این زیارت به آن اشاره شده، صفت علم امام است. علم امام بر اساس مضمون این روایت، دارای قلمروی گسترده و تام است که از نور وجود ائمه و شئون هدایتگری و زعامت آنان سرچشمه میگیرد و بازگوکننده دانشی معصومانه و خطاناپذیر است. شان هدایت و ولایت ائمه، اثباتکنندة برتری و لزوم اعلم بودن آن وجودهای مقدس است. در این نوشتار با بهره گیری از منابع مکتوب کتابخانهای و بر اساس آموزههای زیارت جامعة کبیره، این نتیجه به دست آمده است که امام، علم خویش را از قرآن، رسول اکرم(ص)، وحی و دریافت از فرشتگان و ارث از انبیای پیشین حاصل میکند. بنابراین، امام میتواند علم خود را از ملک و روحالقدس به صورت وحی و الهام دریافت کند و از انبیای گذشته به ارث برد که راه و روش دسترسی به علوم انبیای سلف در روایات دیگر به تفصیل گشوده شده است.
زیارت جامعه کبیره، روایتی در وصف مقام، صفات و جایگاه امامت است که می¬توان بر اساس آموزه¬های آن، به شناختی جامع از امامت رسید. یکی از صفات امام که در این زیارت به آن اشاره شده، صفت علم امام است. علم امام بر اساس مضمون این روایت، دارای قلمروی گسترده و تام است که از نور وجود ائمه و شئون هدایتگری و زعامت آنان سرچشمه می¬گیرد و بازگوکننده دانشی معصومانه و خطاناپذیر است. شان هدایت و ولایت ائمه، اثبات¬کنندة برتری و لزوم اعلم بودن آن وجودهای مقدس است. در این نوشتار با بهره گیری از منابع مکتوب کتابخانه¬ای و بر اساس آموزه¬های زیارت جامعة کبیره، این نتیجه به دست آمده است که امام، علم خویش را از قرآن، رسول اکرم(ص)، وحی و دریافت از فرشتگان و ارث از انبیای پیشین حاصل می¬کند. بنابراین، امام می¬تواند علم خود را از ملک و روح¬القدس به صورت وحی و الهام دریافت کند و از انبیای گذشته به ارث برد که راه و روش دسترسی به علوم انبیای سلف در روایات دیگر به تفصیل گشوده شده است.
رسالۀ ذهبیّه یا مذهّبه، نوشتاری در دانش پزشكی و منسوب به امام رضا علیه السلام است. در این نوشتار، به منظور ارزیابی اعتبار این رساله و صحت انتساب آن به امام رضا علیه السلام، ابتدا شواهد تاریخی، شهرت و نسخههای موجود به عنوان قراین انتساب رساله به امام بررسی شده و سپس سند و طرق آن مورد ارزیابی قرار گرفته و برای ارزیابی متن کتاب، از شواهد و قراین درونمتنی و برونمتنی بهره گرفته شده است. نتیجه این بررسیها این است که انتساب کتاب الرسالة الذهبیّه موجود، به امام رضا علیه السلام ثابت نیست و نمیتوان با آن به عنوان «سنّت» روبهرو شد و بدان عمل کرد. بخش پایانی نوشتار، مقایسه برخی مشابهات متنی رساله ذهبیه با منابع پزشکی کهن است.