کتابخانه مجازی ادبیات

این مقاله در صدد نقد نظریه بوکلی درباره روایات دیدارهای امام صادق(ع) با منصور عباسی است. آقای بوکلی، نویسنده مقاله « ریخت شناسی و مفاد بعضی از روایات شیعه امامی » ، بخشی از روایات مربوط به مواجهه امام صادق(ع) و منصور عباسی را که غالبا مربوط به احضار امام به دربار منصور است مورد بررسی قرار داده است. بررسی او تنها مبتنی بر ساختار روایات است. نویسنده تلاش کرده است با این روش به منشا جعل این روایات دست یابد و دیدگاه شیعه امامی درباره ارتباط بین مذهب و قدرت سیاسی را نشان دهد. در مقاله پیش رو ضمن بررسی این روایات، روش آقای بوکلی و دستاوردهای او بررسی شده و نشان داده شده است که روش مبتنی بر ساختار تنها، فاقد کارآیی لازم است و به ویژه برای دستیابی به منشأ جعل یک روایت، شناخت راویان آن ضروری است. در این میان از پدیده‌هایی چون «تقطیع» و «نقل به معنا» در حدیث، در بررسی ساختار این روایات نباید غفلت نمود. از نظر مفهومی، این گروه از روایات به تنهایی برای بیان دیدگاه سیاسی شیعه کافی نیست.

کتاب بستان الناظرین فی معرفه ائمه الهادین اثر محمد یوسف بیکا که در سال 1119 - 1120 نوشته شده، شرح چهل حدیثی است که نویسنده ضمن آن سعی کرده است به مسائل مختلفی که به تشیع و اعتقادات صحیح او مربوط می شود، بپردازد. در واقع، می توان آن را اثری در معرفی شیعه و ویژگی های آن دانست. نویسنده در نوشتار پیش رو، با ارائه گزارشی از کتاب، محتوای آن را در بوته بررسی قرار داده است.

عترت پيامبر (ص) در جايگاه ترجمان قرآن هستند، لذا شناخت روايات تفسيرى آن بزرگ‏واران اهميت ويژه‏اى دارد. پژوهش حاضر، به گونه‏شناسى روايات نقل شده از امام جواد (ع) در تفاسير نقلى مى‏پردازد. براى اين كار، سه تفسير روايى البرهان، نورالثقلين و كنزالدقائق، به عنوان جامعه آمارى انتخاب شده است. بر پايه اين مجموعه، روايات به دست آمده از امام جواد (ع) در تفسير قرآن، بدون تكرار، حدود 45 مورد است كه در شش گونه تقسيم مى‏شود: بيان معناى لغوى، تبيين تفسيرى، تطبيق بر مصداق، بيان حكمت احكام، استناد به قرآن و بيان علوم قرآنى. در اين ميان، بيش‏ترين فراوانى متعلق به روايات «تبيين تفسيرى» و اغلب، با محتواى بيان احكام است. گونه «تطبيق بر مصداق» در مرتبه دوم فراوانى قرار دارد كه موضوع عمده در آن، تبيين جايگاه اهل‏بيت (عليهم السلام) و نيز شناخت دشمنان ايشان است. اين آمار، نشان مى‏دهد كه امام جواد (ع) در برابر فشارهاى حكومتِ وقت و حمايت آن‏ها از مكاتب فقهى ساختگى، بيش‏ترين همت خود را صرف تبيين صحيح ميراث پيامبر (ص) كردند؛ يعنى شناساندن جايگاه عترت از طريق قرآن و نيز تبيين احكام قرآن بنا بر سنت نبوى. گفتنى است استفاده از سلاح تقيه، هرگز مانع بيان حقايق از سوى آن حضرت نشد.