کتابخانه مجازی ادبیات

با رحلت رسول خدا، توجه به رویکرد صلح‌محورِ آن حضرت به منظور حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کم‌تر شد. اما با شروع خلافت امیرالمؤمنین و التزام عملی ایشان به قرآن و سنت پیامبر، توجه به این امر نیز رنگی تازه به خود گرفت. مروری بر عملکرد امام در دوران کوتاه خلافت ایشان و مطالعة موردی جنگ جمل، بر پایة کهن‌ترین متون تاریخی، براین امر گواه است. بر این ‌اساس، پرسش پژوهش حاضر آن است که چه مستندات تاریخی‌ای از نحوة عملکرد امام علی در وقایع پیرامون جنگ جمل وجود دارند که با بهره‌گیری از آن‌ها بتوان بر توجه آن حضرت به حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان با رویکردی صلح‌محور صحه ‌گذارد؟ نتیجة این پژوهش توصیفی - تحلیلی، آن است که ایشان با محوریت جلوگیری از ایجاد افتراق در جامعه، ضمن شفاف‌سازی اوضاع برای مردم و فرستادن نمایندگانی نزد فتنه‌انگیزان، با رویکردی صلح‌طلب کوشیدند تا از منتهی‌ شدن فتنه به جنگ جلوگیری نمایند. همان‌طورکه پس از اتمام نبرد، با پرهیز از خشونت و رفتار دین‌محور با بازماندگان، عدم‌مماشات در امور جامعة اسلامی (انتخاب حکم‌ران) و نوشتن نامه و تشریح وقایع برای مردم کوفه و مدینه، در حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کوششی حداکثری داشتند.

صحابه‌نگاری که به طور جدی از قرن سوم هجری آغاز گشت، با ورود اسلام به سایر سرزمین‌های اسلامی راه یافت؛ زیرا صحابه‌نگاران، اصحاب را واسطه میان پیامبر و امت و نیز آشنایان به سنت و سیره رسول خدا می‌پنداشتند. اما صحابه‌نگاری‌هایی که در مناطق مختلف تدوین شد، تحت‌تأثیر جریانات فکری ـ سیاسی، شکل‌های مختلفی به خویش گرفت و علاوه بر کمیت و حجم، در محتوا و روایات این آثار، تأثیرات بسزایی برجای نهاد. این جریانات فکری ـ سیاسی، سبب گشت تا صحابه‌نگاران در پی حل، پاسخ‌گویی و یا مقابله با این تفکرات، روایاتی را از اصحاب انعکاس دهند، که در جهت تأیید ایدئولوژی مورد توافق خویش و یا در راستای حاشیه‌رانی گفتمان‌های نامطلوب جامعه باشد. پژوهش پیش ‌روی، تلاش خواهد کرد تا شیوة بازیابی الاستیعاب در ترجمه خلفای نخستین را تحلیل کند تا نشان دهد که اگرچه این کتاب، به بازتاب همان روایات سده‌های نخست هجری می‌پردازد، گزینش، چینش و چگونگی کاربرد واژگان آن در جهت طرد و یا برجسته‌سازی برخی از اصحاب شکل گرفته است تا به فرآیند سیاسی ـ مذهبی زمانه پاسخ قاطعی دهد و یا در جهت تأیید این فرآیند‌ها و ایدئولوژی‌ها حرکت نماید.

روسی راه در رشت برپا شد،که این قیام موفق،با تأثیر در مناسبات ایران‌ و روسیه،نزدیک بود به مداخلهء نظامی روسیه در ایران منجر شود. در پژوهش حاضر،ضمن بررسی سیاست قاجاریه در قبال راه گیلان و موانع توسعهء آن،علل مخالفت اهالی گیلان با کمپانی روسی راه بررسی‌ می‌شود.خاستگاه اجتماعی،انگیزه و عملکرد این مخالفان در کنار سیاست‌ دولت روسیه در قبال راه شوسه،دیگر موضوعاتی‌اند که در این تحقیق‌ بررسی شده‌اند.اگرچه در عصر قاجاریه،گیلان به عنوان تولیدکنندهء عمدهء ابریشم و نیز گذرگاه اصلی تجارت خارجی ایران از طریق دریای مازندران،جایگاهی‌ چشمگیر در اقتصاد کشوری و منابع درآمد دولت مرکزی داشت،فاقد راه مواصلاتی مناسب با بخش‌های داخلی ایران بود.از سفرنامه‌های قرن‌ 19 م.14/-13 ها.ق.چنین برمی‌آید که به‌رغم اهمیت ارتباطات در فرایند توسعه،قاجاریه جز راهی مالرو و صعب العبور برای گیلان تدارک ندیدند. باوجوداین،هنگامی که دولت توسعه‌طلب روسیهء تزاری با استفاده از سیاست درهای باز ناصر الدین شاه،تهران را به اعطای امتیاز راه شوسهء گیلان به کمپانی روسی بیمه و حمل و نقل ایران وادار کرد(ذیحجهء 1310 ه.ق./جون 1893 م.)،اهالی گیلان از این اقدام استقبال نکردند.افزون بر این،به وقت افتتاح راه شوسه(رمضان 1316 ه.ق.) شورشی علیه کمپانی روسی راه در رشت برپا شد، که این قیام موفق، با تاثیر در مناسبات ایران و روسیه، نزدیک بود به مداخله نظامی روسیه در ایران منجر شود.

بیهق از نخستین خاستگاه های مذهب تشیع در ایران است که پیش از هجوم مغولان به تشیع اشتهار یافته بود. در پژوهش های مربوط به تاریخ تشیع در ایران، به زمینه ها و اسباب گسترش این مذهب در منطقه مذکور توجه لازم به عمل نیامده است؛ مقاله حاضر به بررسی علل رواج تشیع در بیهق اختصاص دارد یافته های این پژوهش نشان می دهد که رواج تشیع در بیهق افزون بر جاذبه های عقیدتی این مذهب، حاصل کارکرد عوامل و کنش نیروهای مختلفی بود که در میان آنها سیاست حاکمان خراسان و شرایط سیاسی- اقتصادی بیهق نقشی محوری داشت.