در میراث مکتوب اسلامی، آثاری چند به تکنگاری درباره قبرستان بقیع و مدفونین در آن اختصاص یافته است که از آن جمله میتوان به کتاب الروضة المستطابة فیمن دُفن بالبقیع من الصحابة از مؤلفی ناشناس (نگاشته شده در 1175ق) اشاره کرد. اما نخستین و در عین حال مفصّلترین تکنگاری در این باره، کتابالروضة الفردوسیة والحضرة القدسیة اثر جمالالدین محمد بن احمد بن امین آقشهری (درگذشته 739ق) به شمار میآید.
یکی از جنبههای مهم حکومتهای مختلف ایران، سیاست مذهبی آنها بود که در ساختار حکومتیشان تأثیر بسزایی داشت. حکومتهای بعد از اسلام ایران، عمدتاً به عنوان تابع خلیفه عباسی، ضمن در نظر داشتن جایگاه معنوی خلافت، به دنبال کسب اعتبار برای خود نیز بودند. سیاست مذهبی خلفا حمایت از اهل تسنن بود. حکومتهای غزنوی و سلجوقی نیز بالطبع حمایت از اهل تسنن را به عنوان سیاست مذهبی برگزیدند. مسئله این پژوهش تبیین کنشها و تعاملات سیاسی حکومتهای غزنوی و سلجوقی با شیعیان امامیه است. ظاهراً غزنویان به عنوان صاحب روشی در سیاست مذهبی حکومتهای ایران بعد از اسلام بودند که از مذهب به عنوان دستاویزی برای دستیابی به اهداف خویش سود میبردند. در ادامه، سلجوقیان نیز، به عنوان دنبالکننده روش آنها البته با تساهل بیشتر، همین رویه را در پیش گرفتند. آنها از یک سو با سرکوب مخالفان داخلی، با عنوان بدمذهبان، سیطره خویش را در درون قلمرو حفظ میکردند و از سوی دیگر به تنظیم مناسبات با خلافت مبادرت میورزیدند تا مشروعیت دینی و سیاسی را از خلیفه عباسی دریافت کنند. در دوران تسلط ترکان غزنوی و سلجوقی بر ایران، شیعیان بر حکم مذهبی «تقیه» گردن نهادند و در خفا به فعالیت فرهنگی و نفوذ در دستگاههای حکومتی روی آوردند. این فعالیتها در دوران سلجوقی خود را نشان داد. حضور رجال و علمای شیعه در مناصب اداری شهری، همچون قضاوت، نقابت، و مناصب اداری کشوری، همچون حضور د
درباره شهر نیشابور که زمانی یکی از مراکز مهم علمی و جمعیتی اهل سنت بود و در حال حاضر هیچ اثری از تسنن در آن نیست، این پرسش مطرح است که چه عواملی تشیع را در این ناحیه گسترش داده است؟ در پاسخ به این پرسش، می توان گفت: بی تردید عوامل متعددی در این زمینه نقش داشته اند. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته، نقش «علویان» در گسترش تشیع در نیشابور است. در این زمینه گفتنی است با توجه به جایگاه ممتاز علویان در فرهنگ و معارف اسلامی و به تبع آن برخورداری ایشان از محبوبیت و نفوذ اجتماعی از سویی و حضور نسبتا پر حجم شان در ناحیه نیشابور و پایبندی ایشان به مذهب تشیع و ترویج آن، علویان نقش چشمگیری در گسترش تشیع در این منطقه داشته اند.