کتابخانه مجازی ادبیات

«علم امام» از مسائلي است که همواره اذهان علما و متفکران شيعي و حتي بسياري از پيروان ائمه عليهم السلام را به خود مشغول کرده است. بدين روي، سبب ايجاد پرسش هايي از ائمه اطهار عليهم السلام در اين باره شده است. با توجه به پرسش هاي متعددي که در اين زمينه مطرح است، اين نوشتار تنها از يک منظر به اين مساله مي پردازد که آن، علم امام از منظر علماي شيعه است، به اين که شعاع اين علم چه مقدار است و تا کجا امتداد و وسعت دارد. با وجود وحدت نظر انديشمندان شيعي در برخي حوزه هاي بحث علم امام، در بعضي موارد از جمله پرسش مزبور، پاسخ هاي واحدي دريافت نمي شود و به طور کلي، همه نظريه ها را مي توان در سه ديدگاه تقسيم کرد: رويکرد ترديد و سکوت، رويکرد محدوديت علم امام، رويکرد احاطه علمي کامل امام به همه چيز.

عصمت در لغت، به معنای بازدارندگی و منع، و در علم کلام به معنای بازدارندگی از گناه و اشتباه به کار می رود. آنچه در این نوشتار مورد نظر است، بررسی سیر تاریخی مسئله عصمت امام در تاریخ اندیشه شیعه امامیه تا پایان سده پنجم هجری است. بر اساس مهم ترین یافته های این تحقیق، نظریه عصمت امام پیش از آنکه به وسیله متکلمان شیعی مطرح شود، در آیات قرآن کریم و نیز سنت نبوی نمودی آشکار داشته، چنان که سخنان صحابه رسول خدا مؤید چنین ادعایی است. اگرچه شبهاتی چند درباره اعتقاد یا عدم اعتقاد صحابه ائمه اطهار به وسیله برخی نویسندگان مطرح شده است، تحقیق و واکاوی در این مسئله خلاف این شبهات را ثابت می کند.

قرآن کتابی فهمیدنی است که آیات آن بر قلب پیامبر خاتم نازل شده تا کار هدایت بشر را بدان‌ سامان بخشد.یکی از مهم‌ترین مباحث دربارهء قرآن،امکان فهم آن و چیستی و چگونگی این‌ فهم است که در اصول فقه با عنوان«حجیت ظواهر»مورد توجه قرار می‌گیرد.در بحث حجیت‌ ظواهر گروه‌های مختلفی سخن رانده‌اند که از خود بسندگی قرآن در فهم تا ناممکن بودن فهم‌ قرآن طیفی از نظریات را تشکیل می‌دهند.میرزای اصفهانی از جمله فقهای معاصر است که‌ بیانی تازه از نظریهء مشهورفقهای امامیه مطرح کرده که در آن حجیت ظواهر با حفظ استقلال‌ قرآن و عترت در حجیت اثبات می‌شود.در واقع از آن‌جا که بشر«مخاطب بالعرض»قرآنی است‌ که«ذکر»و رسول آورنده‌اش«مذکر»دانسته شده‌اند،برای رسیدن به ظهور آیات و دریافت‌ قرائنی که به بپاشدن یک آیه و دلالت الفاظ آن بر معانی موردنظر گوینده‌اش دلالت می‌کنند، نیازمند مراجعه به«من عنده علم الکتاب»است تا او با تبیین قرائن متصل عقلی و منفصلی که‌ یقین عقلایی در انعقاد ظهور از لفظ را سبب می‌سازد،برساند.