کتابخانه مجازی ادبیات

در این نوشتار، در بازخوانی و نقد دیدگاه‌های کلبرگ و مدرسی دربارۀ پیدایش تشیع دوازده‌‌امامی، بر پایۀ روش تاریخی ـ کلامی و با هدف مقایسۀ دیدگاه‌ها و بیان کاستی‌ها و اشتباهات کمترشناخته‌شدۀ این دو، موارد زیر دانسته شد: کلبرگ پیدایش تشیع دوازده‌امامی را «انتقال از امامیه»، و مدرسی «تکامل تدریجی مکتب تشیع» خوانده است. هر دو، تاریخ آن را تقریبا همسان، نیمة قرن چهارم هجری دانسته و در این‌باره به موارد انعکاس اندیشة «دوازده امام» در متون کهن استناد کرده و دچار اشتباهاتی بعضا فاحش شده‌‌اند؛ چنان‌که هر دو، ثبت عقاید اثناعشری را در برخی متون که کامل به ما نرسیده‌اند، انکار نموده و از ثبت آن در برخی منابع غفلت کرده و دیدگاه‌هایی ناهمگون و گاه متناقض داشته‌اند. افزون بر این، کلبرگ به هم‌پایگی واژة امامیه با اثناعشریه توجه نداشته و مدرسی نیز دچار «تردیدها» و «تعمیم‌ها»ی ناروا، اشتباه در «شناسایی متن و نسخه‌های کهن یک روایت» و «بی‌دقتی در فهم اصطلاحات مهدویت» شده است.

در این مقال موضوع انتظار با رویکرد عام و خاص از منظر شیعه و اهل سنت مورد بحث و گفتگو قرار می گیرد. مقوله انتظار دارای تنوعات و ابعاد مختلفی است که با سه نگرش رویکردی، کارکردی و کاربردی توجیه می شود. نگرش رویکردی، انتظار را از نظر عام و خاص بررسی می کند. نگرش کارکردی، تاثیرات انتظار را در افراد و جامعه تحلیل می کند و نگرش کاربردی، قلمروی انتظار را از حیث فرا دینی و فرا مذهبی می کاود. ذکر مقدمه، آغازین بحث این نوشتار است که دورنمای تحقیق را نشان می دهد. بعد از بیان مقدمه به مفهوم شناسی انتظار و قلمروی آن مبادرت می شود. بحث بعدی، تحلیل و بررسی انتظار با رویکرد عام و خاص از منظر شیعه است که ابتدا با دلایل و قراین سه گانه نظیر «توجیه صدوری با پرسش های خاص» و «توجیه صدوری با واژگان خاص» و نیز «فهم و کاربرد خاص» به توجیه انتظار خاص می پردازد و در ادامه و فرایند بحث به نظرگاه اهل سنت پیرامون انتظار توجه می شود که بر این اساس روایات الانتظار با رویکرد عام و خاص در منابع حدیثی اهل سنت مورد گفتگو قرار می گیرد و در آخر، مقاله با ذکر نتیجه ای به پایان می رسد.