کتابخانه مجازی ادبیات

در میراث مکتوب اسلامی، آثاری چند به تک‌نگاری درباره قبرستان بقیع و مدفونین در آن اختصاص یافته است که از آن جمله می‌توان به کتاب الروضة المستطابة فیمن دُفن بالبقیع من الصحابة از مؤلفی ناشناس (نگاشته شده در 1175ق) اشاره کرد. اما نخستین و در عین حال مفصّل‌ترین تک‌نگاری در این باره، کتابالروضة الفردوسیة والحضرة القدسیة اثر جمال‌الدین محمد بن احمد بن امین آقشهری (درگذشته 739ق) به شمار می‌آید.

جناب ابوطالب با توجه به جایگاه ویژة خود در صدر اسلام ، مورد توجه تاریخ نگاران قرار گرفته است . از طرفی عمو، کفیل و پدر خواندة پیامبر است و از طرف دیگر، پدر امیرالمؤمنین ٧ و از سوی دیگر، بزرگ قریش و مکه . حضور در این تقاطع خاص تاریخی سبب شده تا اقدامات و موضع گیریهای جناب ابوطالب در تاریخ مهم و اثرگذار باشد. ادبا هم به تبعیت از تاریخ ، در متون نظم و نjر خود، توجه خاصی به این شخصیت مهم دارند. در مقالۀ حاضر، به نقاط برجسته و اثرگذار زندگی ایشان و بازتاب آن در ادبیات فارسی پرداخته شده است .

کتاب زید بن علی (ع) که نزد زیدیه به مسند زید پرآوازه شده است از منابع کهن شیعی و متعلق به سده دوم هجری رشمرده می شود. برجسته ترین و گاه تنها راوی این روایات از زید بن علی (ع)، ابوخالد واسطی عمرو بن خالد است. به نظر می رسد کتاب عمرو بن خالد در قرون ابتدایی و لااقل تا قرن سوم، رواج چندانی نداشته یا از اعتبار شایان توجهی برخوردار نبوده است. رجال شناسان نامی و نیز محدثان بزرگ امامی همگی از سده چهارم به بعد به وفور کتاب و روایات زید بن علی به روایت ابوخالد واسطی را طریق داده و یاد کردند. به زعم نویسنده ی نوشتار حاضر، برای دانستن چگونگی این تحول و راهیابی، بررسی روایات عمرو بن خالد در منابع نخستین و پسین امامیه بایسته است تا تاریخ گذاری روایات سیر این پدیده را نمایان کند. وی به این منظور، ابتدا شخصیت عمرو بن خالد را شناسایی و سپس طریق صدوق و نجاشی را نسبت به کتاب مذکور ارائه می نماید. در ادامه، طرق مولفان امامی را نسبت به کتاب بررسی و با طرح شخصیت عمرو بن خالد در منابع زیدی، مقاله خویش را به پایان می رساند.

راویانی با اسامی مشترک همواره در بین سند احادیث شیعه و اهل سنت یافت می‌شوند؛ اما این‌که کدام یک از این راویان مشترک دارای یک هویت هستند، به بررسی، پژوهش و گردآوری قراین و شواهد تاریخی نیازمند است. غیاث بن ابراهیم یکی از راویانی است که نام او در کتاب‌های رجالی و حدیثی شیعه و اهل‌سنت وجود دارد و در هر یک از دو مکتب با اوصاف متفاوتی معرفی می‌شود. ازاین‌رو، برخی غیاث بن ابراهیم را نام دو راوی متمایز می‌دانند. این پرسش، در بررسی اسناد، درباره او مطرح بوده که آیا راوی توصیف شده در مکتب اهل‌سنت در اسناد احادیث شیعه نیز حضور دارد و آیا در اساس، این دو راوی یکی هستند؟ در این پژوهش با بررسی شاگردان و راویان غیاث بن ابراهیم درمی‌یابیم که او در اسناد حدیثی هر دو فرقه حضور دارد.