مسأله مهدویت و ظهور منجی و موعود آخرالزّمان، یکی از اندیشهها و باورهایی است که در بسیاري از جوامع مطرح میباشد. در این راستا مردم طبق معتقدات خود، آن حقیقت موعود را انتظار میکشند تا با ظهورش ظلم و ستم را از بین ببرد و ارزشهاي الهی و انسانی و عدالت اجتماعی را برقرار سازد. با ظلم و ستم و فشارهاي اقتصادي و اجتماعی حاکمان مغول و هواداران آنها بر مردم، اندیشۀ ظهور منجی و مهدي موعود (عج) بسط و گسترش مییافت. در این مقاله سعی بر آن است با استفاده از منابع کتابخانهاي و روش توصیفی- تحلیلی به نقش مهدویت، تشیع و تصوف در بسترسازي جنبش سربداران خراسان پرداخته شود. سقوط اقتدار دستگاه خلافت عباسی و اسماعیلیان از یک طرف و تساهل و تسامح مذهبی مغولان از طرف دیگر، موجب گسترش باورهاي اعتقادي تشیع و تصوف گردید. ظلم و ستم مغولان و وابستگان آنان، اندیشههاي شیعیان امامیه و صوفیان متمایل به شیعه را به هم نزدیکتر نمود. گرایش صوفیان متمایل به اندیشههاي شیعی به سمت فعالیت سیاسی و اجتماعی با تکیه بر اندیشۀ مهدویت، زمینه و بستر لازم را براي جنبش سربداران خراسان فراهم ساخت که شیخ خلیفه و شیخ حسن جوري در بسط و گسترش آن نقش اساسی بر عهده داشتند. جنبشی که نه تنها به ظلم و ستم مغولان پایان داد؛ بلکه زمینهساز گسترش تشیع در ایران و تشکیل حکومتهاي شیعه مذهب بعد از آن گردید.

منابع مشابه بیشتر ...

626118cc57bba.JPG

الحقبة التأسیسیة للتشیع الاثني عشري: حوار الحدیث بین قم وبغداد تألیف الدکتور أندرو ج. نیومان؛ عرض ودراسة

علی زهیر هاشم الصراف

خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه‍/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه‍/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه‍/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.