دانش تفسیر قرآن همواره یکی از ضروری ترین نیازهای علمی مسلمانان به شمار آمده که این نیاز به دلیل اهمیت نقش قرآن به عنوان نخستین و اصلیترین منبع دین و شریعت همواره رو به فزونی است. در این راستا برای نیل به مدالیل و مفاهیم قرآن بیش از همه پرداختن به معناشناسی واژگان قرآنی اهمیت بسزائی دارد. بررسی و کنکاش در تعریف واژگان و تعیین حد و مرزهای کاربردی آنها در هنگامه نزول با توجه به اسباب و انگیزههای نزول آیات برای پژوهشگر فرصتی فراهم میسازد تا درباره مصداقهای گوناگون منطبق با مفهوم واژگان به دیدگاهی صائبتر دست یابد.در این مقاله تلاش گردیده مفهوم تبار و دودمان «ذریه» از دیدگاه قرآن و حدیث مورد بررسی قرار گیرد به همین منظور با استمداد از تلاشهای لغت پژوهان و مفسران قرآن و با نگاهی به روایات پیشوایان معصوم پس از تحلیل مفاهیم لغوی واژگان قرآنی از قبیل «ذریه، نسب، آل، عترت و...» در پی پاسخ به این پرسش برآمده که آیا از دیدگاه قرآن ذریه تنها از جانب پدر پذیرفته شده یا از جانب مادر هم پذیرفتنی است. دیگر اینکه نسب با ذریه چه نسبتی دارد. سپس به تحلیل حکم فقهی تخصیص خمس به سادات مبتنی بر این پژوهش پرداخته که آیا در اطلاق عنوان سادات و به تبع آن حکم شرعی خمس به ایشان به کدام رابطه از «نسب یا ذریه» استناد میشود.
در مکتب تفکیک ، با تکیه بر مبانی انحصار علوم حقیقی در وحیانی ، حجیت ظواهر، عدم تجرد روح ، تقدم حدوث روح بر حدوث بدن ، تفکیک عقل از ذات روح و وجود عوالم قبل از دنیا، وجود عالم ذر پذیرفته شده است . در این مکتب ، عالم ذر به دلیل ارتباط با شناخت فطری توحید، دلیل ارسال انبیا و نیز ملاک این همـانی شخصـیت اهمیت بسیار زیادی دارد. دلایل نظریه پردازان مکتب تفکیک بر وجـود ایـن عـالم دلایل نقلی است و در این میان روایت طرح شده در تفسیر آیه ١٧٢ سـوره اعـراف جایگاه خاصی دارد. در این مکتب به اشکالات مطرح شده در خصوص وجـود عـالم ذر پاسخ داده شده است . اشکالات به دو دسته تقسیم می شود؛ دسته ای کـه وجـود این عالم را محال می داند و دسته ای که دلایل طرح شـده در تحقـق ایـن عـالم را ناکافی قلمداد می کند. در دسته اول پنج اشکال و در دسـته دوم دو اشـکال عمـده مطرح است . پاسخ نظریه پردازان مکتب تفکیک به هر دو دسته اشکالات مبتنی بـر اصول آنهاست که تمسک به ادله نقلـی و نیـز نقـد مبـانی هـر یـک از اشـکالات محوریت دارد.
اصل تحلیل خمس اجمالا مسلم است. حکم تحلیل خمس، از جانب اکثر ائمه (ع) صادر شده است. متعلق تحلیل همه ی ائمه (ع)، اعم از متقدم و متاخر یکی بوده است. تحلیل یک امام به عصر خودش اختصاص ندارد.علاوه بر این تحلیل مختص عصر حضور یا غیبت نیست. حکم تحلیل خمس تنها متعلق به کسی نیست که رساندن حق ائمه (ع) برایش امکان ندارد بلکه همه ی مکلفان را شامل می شود. با تحلیل، خمس ساقط می شود نه این که به ذمه تعلق گیرد. تحلیل شامل فوایدی نمی شود که در ملک شیعه به دست می آید بلکه شامل فوایدی است که هنگام ملکیت غیر، خمس به آن تعلق گرفته و با بخشش، بیع و ... به شیعه منتقل شده است. بنابراین علت تحلیل، ورود اموال متعلق خمس به ملک شیعه است و غایت آن، پاکی ولادت، خوردنی، آشامیدنی و ... شیعه است.
اعتقاد به مهدویت و مسأله ظهور حضرت مهدی( به مثابه یکی از مسائل ریشهدار و با پیشینهای کهن، میان اصول پذیرفته شده اسلامی به حساب میآید. میتوان اذعان کرد این موضوع، از مواردی است که اتفاق نظر همه دانشمندان اسلامی را همراه داشته است، و روایات فراوانی به صورت متواتر در باره آن، وارد شده است؛ با این وجود، تعداد اندکی که شاید شمار آن از تعداد انگشتان دست تجاوز نمیکند، به تردید و انکار این مسأله مهم پرداختهاند که احمد امین و محمد رشید رضا از آن جملهاند. این نوشتار، ضمن مطرح کردن دلایل سست و بیبنیاد آنان در انکار موضوع مهدویت، به نقد و ارزیابی آنها مبادرت میورزد.
از جمله مسایل کلامی که از دیرباز نزد متکلمان مسلمان مورد مناقشه بوده، تلاش در فهم معنای عصمت پیامبران و ائمه و چگونگی آن است؛ به گونه ای که در تبیین موضوع عصمت با رویکردها و سازوکارهای متفاوتی مواجهیم که در صورت اعتقاد به هر کدام، این مفهوم دارای ساختاری متفاوت از دیگری خواهد بود؛ چنانچه اگر برداشت از عصمت با نگرشی غیرقابل توصیف با ادراک بشری همراه باشد، تنها دارای مفهومی افاضه ای است؛ ولی اگر با نگرشی اکتسابی و تجربه مند همراه گردد، معلول دو پدیده علم و اراده و دسترسی به آن در مراتب متفاوت ممکن خواهد بود. در این مقاله سعی شده با کاوش در اندیشه اندیشمندان شیعی، دیدگاه هایی که ایشان از مفهوم عصمت ارایه داده اند، بررسی گردد و در پایان بر این باور تاکید می نماید که عصمت خصیصه ای متعالی است که نه تنها معصوم را از دیگر همنوعان خود متمایز نساخته است، بلکه این ویژگی برای او از کمالات اختیاری به شمار می آید.