کتابخانه مجازی ادبیات

مسئله علم امام از دیرباز تاکنون به عنوان یکی از آموزه های اعتقادی و مقومات امامت شیعی مطرح بوده است. این ویژگی که لازمه مرجعیت دینی امامان است، ابتدا توسط شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله موردتوجه قرار گرفت و ازآن پس ائمه علیهم السلام و اصحابشان نیز امامت را بر اساس آن بر رسیده اند. در این میان برخی درباره علم امام مطالبی را با رویکرد تاریخی مطرح کرده اند تا نشان دهند باور فعلی شیعیان درباره علم امام، با گذشته، یعنی عصر حضور ائمه علیهم السلام، متفاوت است؛ ازاین رو در این جستار، علم امام و ویژگی های آن از نگاه امام علی علیه السلام با تاکید بر نهج البلاغه که یکی از کهن ترین میراث حدیثی و منابع معرفتی شیعه محسوب می شود، موردبررسی قرار می گیرد تا هم بر علم امام تاکید نماید و هم پاسخی مستند و تاریخی بر شبهاتی باشد که دراین باره مطرح می شود.

بیان فضایل و مناقب حضرت علی (ع) منحصر به پیروان و شیعیان ایشان نیست و علمای مذاهب چهارگانۀ اهل سنت نیز به‌دلیل جایگاه والای این شخصیت بی‌نظیر جهان اسلام و محبت به خاندان رسول خدا (ص)، به‌صورت گسترده به نقل مناقب و فضایل حضرت پرداخته‌اند و در این زمینه تألیفات فراوانی از خود به یادگار گذاشته‌اند. ولی با نگاهی اجمالی به این آثار می‌توان گفت که بیشترین و باارزش‌ترین تألیفات در این عرصه مربوط به بزرگان و علمای مذهب شافعی است که ارادت ویژۀ خود را در قالب منقبت‌نگاری‌های کم‌نظیر به ساحت اهل بیت و حضرت علی (ع) نشان داده‌اند. مهم‌ترین خصوصیت این آثار الهام گرفتن آنها از امام این مذهب یعنی امام شافعی است. پس در این مقاله مذهب شافعی و شخصیت امام شافعی به‌صورت مختصر معرفی شده است‌. همچنین دلایل ابراز محبت خاص ایشان به اهل بیت و علی‌الخصوص حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) بیان شده و برخی از اشعار ایشان بررسی شده است. در پایان دیگر عوامل مؤثر در شکل‌گیری این ویژگی از جمله تأثیرپذیری از تصوف، نسب خود امام شافعی و ارادت خاص علمای شافعی نسبت به ائمۀ امامیه با ذکر شواهدی از آثار منقبتی علمای شافعی دربارۀ امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) بیان شده‌اند.

با رحلت غم‌بار رسول خدا( حوادث تلخ دیگری رخ داد که نوک اصلی پیکان این حوادث متوجه اهل‌بیت رسول خدا( بود. تجمع تعدادی از مهاجران و انصار در سقیفه، سرآغاز شکل‌گیری جریان انحراف مسیر خلافت بود؛ جریان اما به اینجا ختم نشد و پیامدهای آن، حتی در شکل هجوم به خانه برترین بانوی هستی و مصدومیت و سپس شهادتش بروز یافت. در فاصله اندک میان اجتماع سقیفه و شهادت حضرت فاطمه( حوادثی رخ داده که مستقیم یا غیرمستقیم با شهادت آن حضرت مرتبط است. تاکنون پژوهش‌های متعددی در خصوص رخداد سقیفه و پیامدهای آن به نگارش درآمده، اما در این خصوص، که تاریخ و ترتیب حوادثی که منتهی به شهادت صدیقه طاهره( شد، چگونه بود، اثری درخور توجه به چشم نمی‌خورد. با توجه به اینکه گزارش‌های تاریخی نیز معمولا به تاریخ دقیق حوادث یادشده نپرداخته، در این نوشتار تلاش شده است با بررسی مجموعه شواهد و قراین تاریخی ـ روایی موجود، به تصویری دقیق و نزدیک به واقع در این‌باره دست یابیم.

منابع تاریخی و حدیثی فریقین ذیل بررسی فرزندان امیرالمومنین علی علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام، «محسن» را یکی از فرزندان آنان شمرده­اند. اما منابع عامه درباره تولد، وفات و یا شهادت محسن اختلاف نظر دارند. بسیاری از آنها ضمن برشماری ایشان در عداد اولاد حضرت علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام، صرفا به مرگ او در کودکی اشاره کرده اند. برخی از آنها نیز یا اساسا اخبار شهادت محسن را نقل نکرده و یا تحریف و حذف کرده اند. از سوی دیگر، اکثر قریب به اتفاق منابع شیعه علاوه بر ذکر نام محسن، به سقط شدنش در اثر هجوم به بیت حضرت فاطمه علیها السلام تصریح دارند و معدودی نیز وفاتش در کودکی را بدون ذکر سبب نقل کرده اند که با قول به سقط و شهادت منافات ندارد. ازآن روکه برخی از پژوهندگان معاصر ضمن گزارش اخبار متون شیعه، در اعتبار و دلالت آنها تشکیک روا داشته اند، در این مقاله، گزارش های موجود در منابع فریقین بررسی و اعتبارسنجی شده است.