مرحوم آیة الله شیخ محمد مهدی شرف الدین یکی از بزرگان ناشناختۀ دانش و دین بود که در دیار دانش پرور شوشتر میزیست. حقّ معرّفی این بزرگ مرد، پس از گذشت حدود نیم قرن از رحلتش، هنوز ادا نشده است، تا آنجا که بخشی از نسل جدید حتی در همان دیار نیز کمتر از وجود چنان گوهری در شهر خود با خبرند. با اینکه یادگار گرامی او جناب استاد شیخ محمد علی شرف الدین – که سایهاش مستدام باد – همچنان در جایگاه پدر، به عموم مردم، از خرد و کلان، فیض رسان است.
روششناسي و بسترشناسي يک نظريه، از مهمترين مسائلي است که نقش مهمي در تحليل و شناخت چرايي صدور آن نظريه دارد. متکلمان شيعي مکتب بغداد در قرن چهارم و پنجم هجري، از بزرگترين متکلمان اماميه در طول تاريخ بهشمار ميآيند. با اين حال، روايات امامان معصوم عليه السلام، که از منابع اصيل تفکر ديني بهشمار ميآيند، حضور کمرنگي در کتابهاي کلامي ايشان دارند. هدف از نگارش اين مقاله، ابتدا روششناسي فکري اين متکلمان، و سپس تحليل چرايي تکيۀ فراوان ايشان بر عقل در براهين و نظريات کلامي مربوط به مسئلۀ امامت با توجه به بستر فرهنگي شهر بغداد در آن دوران است. بر اساس مهمترين يافتههاي اين نوشتار، نگاه سختگيرانۀ متکلمان بغداد به احاديث و نيز تنوع مکاتب گوناگون کلامي و نيز تعصبات مذهبي و درگيريهاي شديد فرقهاي در بغداد، از مهمترين عواملي است که مانع از استفادۀ لازم متکلمان شيعي از روايات در آن دوران شده است.