کتابخانه مجازی ادبیات

جنبش‌های اجتماعی و سیاسی که جهان ایرانی قرون نخستین اسلامی با آن مواجه بوده است، در تداوم و میراث فکری ایران باستان‌اند. این جریان‌ها با بهره‌مندی از متون و میراث فکری پیشین در این برهه با اتکا بر تحولات سیاسی ناشی از زوال تدریجی دستگاه دینی زردشتی در پی احیای خویش برآمدند. جنبش‌های اجتماعی و ادبی ممتد زندقه و شعوبیه برجسته‌ترین این جریان‌ها به شمار می‌آمدند که با تکیه و بازخوانی متون فلسفی یونان سعی در تداوم و تبلیغ مباحث عقل‌محور و مادی در جهان اسلام نمودند. ترجمۀ متون فلسفی و دینی زندقه و یونانی با حمایت طبقات نخبه در این دوران، تأثیری بسزا در انتقال میراث عقلانی و فلسفی ایران باستان ـ که مانویت برجسته‌ترین گفتمان آن بوده ـ داشته است. با سرکوب و ضعف زندقه، این جریان از پوشش دینی اسلام در جهت ارائۀ مضامین خویش بهره برد. شباهت مبانی زندیقی با اسماعیلیه، زمینه‌ساز این فرض می‌گردد که درون‌مایه‌های تفکر زندقه به واسطۀ جریان ادبی شعوبیه به شیعیان اسماعیلی انتقال یافته است.

شناخت سید حیدر آملی و آثار وی برای بررسی خط سیر حکمت و عرفان شیعی در عصر صفوی‌ و مکتب اصفهان اهمیت ویژه‌ای دارد.وی با آن‌که پیرو ابن عربی بوده است،برخلاف او که ولایت‌ عامهء مطلقه را به عیسی بن مریم و ولایت مقیده را به خودش ختم کرده است،ختم ولایت مطلقه را علی‌ بن ابی طالب می‌داند و ولایت مقیده را به مهدی صاحب الزمان ختم می‌کند. در آثار وی شیوهء تازه‌ای در طرز بیان عوالم روحانی و انطباق آن با جهان مادی آمده است.مقدمه‌ و شرحی که سید حیدر بر آرای ابن عربی نوشته،تأثیری فراوان بر آرای فلاسفهء شیعهء پس از او نهاده‌ است.مقدمه و شرح سید حیدر آملی از این لحاظ که از دیدگاه عرفان شیعی به نگارش درآمده،سندی‌ بر رسوخ ابن عربی در حکمت شیعی است.از این نظر آثار او نقطهء تحول تعلیم ابن عربی به عرفان‌ شیعی است. فلسفهء عالم المثال او که واسطهء بین عالم عقل و عالم محسوسات و متأثر از فرضیهء ابن عربی است، او را حلقهء واسط بین شیخ اشراق و فلسفه تجرد خیال ملا صدرای شیرازی قرار داده است.در این مقاله‌ فهرستی از آثار او و مراجعی که دسترسی به آن آثار را تسهیل می‌گرداند،فراهم شده است که می‌تواند نظر به اهمیت سید حیدر دسترسی به منابع کتابخانه‌ای را برای پژوهشگران آسان گرداند.