کتابخانه مجازی ادبیات

خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه‍/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه‍/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه‍/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.

تاریخ نویسان و متفکران درباره پیدایش تشیع، نظریات مختلفی مطرح کرده اند. از میان این نظریات، دو نظریه پیدایش تشیع در زمان پیامبر اسلام6و پیدایش تشیع در سقیفه، ویژه متفکران شیعی است. هر چند در این میان، چندی از دانش مندان اهل سنت و شرق شناسان نیز نظریه دوم را پذیرفته اند. بعد از رحلت پیامبر اسلام6، گروهی از انصار برای تعیین جانشین پیامبر6 در سقیفه بنی ساعده جمع شدند. مدتی بعد، چند نفر از مهاجران نیز شرکت کردند که در آخر، ابوبکر خلیفه مسلمانان شد ولی گروهی خاص، با طرف داری از حضرت علی7، مخالفت خود را ابراز داشتند و به هیچ وجه با انتخاب ابوبکر موافق نبودند. این گروه اهداف و انگیزه‌‌‌های‌ خاصی داشتند. آنها جریانی را ایجاد کردند که به مرور زمان تکامل یافت. این جا سخن بر سر لفظ و کلمه «شیعه» نیست، بلکه نزاع اصلی بر سر وجود و یا عدم یک جریان فکری، بدون توجه به نام و یا کمیت و یا بروز اجتماعی آن است که شواهد تاریخی این جریان را به طور واضح نشان ‌می‌‌‌دهد.