شخصیت کارکیا خان احمد دوم در فراز و فرود حوادث سیاسی گیلان بسیار تاثیرگذار بوده است. وی مردی حادثه آفرین، جاه طلب و سیاستمداری زیرک و شاعری چیره دست بود و در ظاهر تعصب زیادی به تشیع امامی نشان می داد. این پژوهش می کوشد با بررسی ابعاد مختلف شخصیت کارکیا خان احمد دوم و حکومتش در گیلان (943-975 و 985-1000ق)، اعتقادات دینی وی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. بسیاری از منابع تاریخی او را معتقد به تشیع اعتقادی و متعصب به آن می دانند، در حالی که با توجه به عملکرد وی می توان ثابت کرد که تشیع او بیشتر جنبه سیاسی داشته و تعصبش نیز در همین راستا بوده است.
سرزمین شام در حد فاصل سدههای چهارم تا ششم هجری، در نتیجه روی کار آمدن دولتهای شیعه در این سرزمین، شاهد گسترش چشمگیر تشیّع و پیدایش حوزههای شیعی در بخشهایی از آن، به ویژه در شهرهایی همچون حلب و طرابلس بوده است. با اینکه منابع تاریخ محلی و عمومی شام در دوره ایوبی و مملوکی، آگاهیهای فراوانی درباره رجال شیعه در این سرزمین به دست دادهاند، و با وجود حجم انبوه مقالهها و تألیفاتی که در این موضوع منتشر شده است، اما هنوز ابعادی از تاریخ تشیع در شهرها و حوزههای مختلف شام مورد توجه قرار نگرفته و تاریخنگاری جامعی در این باره انجام نشده است.
منظومه علی نامه که هویت سراینده آن نامعلوم، ولی با تخلص «ربیع» شناخته می شود در ۴۸۲ ق سروده شده و کهن ترین منظومه شیعی است که به همت استاد شفیعی کدکنی با مقدمه ای عالمانه به جامعه علمی عرضه شده است. هرچند بیشتر پژوهشگران حوزه ادبیات فارسی آن را مورد توجه قرار داده اند، اما با توجه به محتوای این منظومه که شجاعت ها و دلاوری های امیرالمؤمنین × در دو جنگ جمل و صفین براساس روایات مورخ مشهور ابومخنف (م. 157) به نظم کشیده، از زاویه تاریخی نیز بسیار حائز اهمیت است. آنچه در مرحله نخست درباره این میراث مکتوب کهن شیعه اهمیت دارد، مذهب شاعر است. آنچه که برخی در این موضوع نوشته اند تشیع ربیع را به صورت کلی اثبات می کند که با تسنن محب اهل بیت ^ نیز قابل جمع است. این نوشتار با ارائه مولفه های مهم اندیشه های تشیع اعتقادی و انطباق آنها بر منظومه علی نامه، تشیع امامی سراینده آن را ثابت کرده است.
در عرصه سیاسی مهمترین نتیجه مهاجرت سادات علوی به شمال ایران در قرن سوم هجری،تاسیس حکومت شیعی علوی در طبرستان بود.در اوایل قرن چهارم هجری با شکلگیری و بنیان گرفتن مکتب ناصریه، شهرهایی چون آمل و هوسم از مراکز اصلی ترویج فرهنگ شیعی در سراسر طبرستان و دیلم به شمارمیرفتند. این نوشتار بر آن است با شیوه توصیفی و تحلیلی، تلاش ناصرکبیر در نشر اندیشه شیعی طبرستان را مورد بررسی قرار دهد. در مجموع میتوان چنین نتیجه گرفت، محبوبیت علویان در بین عامه مردم طبرستان از یک سو و تلاش ناصرکبیر در نشر اسلام و اندیشه شیعی، سبب ساخت و راه اندازی مدارس، کتابخانهها، محافل بحث و مناظره و تدریس علوم دینی شد.تمامی این موارد در اعتلای فرهنگ شیعی تاثیرگذار بودهاست.اهمیت این تلاشها در این است که با توجه به جو سیاسی و تسنن حاکم ،این منطقه در احیای فرهنگ شیعی تلاش نموده است.
این نوشتار بر آن است تا علل و چگونگی رویآوردن علویان به طبرستان تا تشکیل دولت علوی (250 ق) را بررسی کند. منطقه طبرستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و سیاسی، اهمیت ویژهای داشت و همواره پناهگاه مخالفان رسمی دستگاه خلافت بود. ویژگیهای منطقه طبرستان، آن را محل مناسبی برای علویان ساخته بود تا دور از دستگاه خلافت آرزوهای خود را عملی سازند.