جنبش اسماعیلیه پویاترین و قویترین جنبش شیعی در جهان اسلام در قرون میانه بوده است و هنوز هم با رهبری امام وقت خود آقاخان به طور فعال سازماندهی می شود. از زمان خلافت فاطمی در آفریقای شمالی و مصر و امامت نزاری در الموت, اسماعیلیان چالش سیاسی و معنوی بی سابقه ای را با مذهب تسنن و اقتدار و نفوذ حاکمان سلجوقی و خفای عباسی بروز دادند. بخشی از اسماعیلیان نزاری نیز به رهبری شیخ الجبل در شام و در تکاپو با صلیبیون و سلسله های زنگی و ایوبی دعوت اسماعیلی را تداوم بخشیدند. مقاله حاضر به بررسی زندگی بزرگ ترین و شجاع ترین رهبر اسماعیلی شام در قرن ششم هجری ـ سیزدهم میلادی ـ به نام راشدالدین سنان اختصاص دارد.
برای روشن شدن تاریخ فرقه مذهبی - سیاسی نزاری در تاریخ ایران که از سال 483ه توسط حسن صباح در ایران به وجود آمد لازم است که نخست مختصری از سابقه تاریخی و علت افتراق مذهب اسماعیلیه از مذهب شیعه دوازده امامی که در حدود سال 148 خ انجام گرفت گفته شود.
سرزمین شام از صدر اسلام، محل تجمع و سکونت پیروان فرقههای مختلف اسلامی بوده است. فرق مختلف شیعه نیز از سدههای اولیه هجری در این سرزمین حضور داشتهاند و حتی در برخی دورههای تاریخی، موفق به ایجاد حکومت شیعی شدهاند. از نظر فکری نیز در برههای از تاریخ، منطقة جبل عامل، یکی از مهمترین مراکز علمی و فقهی شیعه بوده است. این مطالب نشاندهندة اهمیت بررسی تاریخ و اعتقادات شیعیان این سرزمین است. یکی از راههایی که میتواند به شناخت تاریخ، جامعه و اعتقادات دینی مردم یک منطقه کمک کند، مطالعه و بررسی زیارتگاهها و نقاط مقدس آن مردم است. از اینرو در این نوشتار مهمترین مزارات فرق مختلف شیعه در سرزمین شام به اجمال معرفی و بررسی شدهاند. به این منظور، مقاله در چهار بخش، به معرفی مزارات هر فرقه پرداخته است: 1. مزارات شیعیان امامیه؛ 2. مزارات علویان؛ 3. مزارات اسماعیلیان؛ 4. مزارات حروفیان. در هر بخش نیز با اشاره به مناطق اصلی حضور و تمرکز فرقة موردنظر، به معرفی و بررسی مزارات مورد احترام آنان پرداخته شده است. در پایان نیز دو نکتة گذرا در باب اهمیت و کارکرد مطالعة این مزارات بیان شده است.