آیین تعزیه پس از پشتسر گذاشتن مراحل تاریخی، در دورة صفویه تا حدودی شکل اصلی خود را یافت و در دورة قاجار به اوج تکامل خود رسید. تلاش گستردة پادشاهان قاجار در برگزاری مراسم مذهبی، در رشد و تکامل این آیین مؤثر افتاد به شکلیکه رشد کمی و کیفی تعزیه در این دوره به بالاترین حد خود رسید. توجه ناصرالدین شاه به اجرای این نمایش مذهبی بیش از سایر پادشاهان این سلسله بود. بازتاب برگزاری این آیین مذهبی در سفرنامههای این دوره، موضوع این پژوهش است. تلاش شده است با نگاهی تاریخی به تکامل آیین تعزیه از دورههای قبل تا دورة قاجار، دیدگاه و نگرش خارجیان دربار ناصری به برگزاری این مراسم مذهبی بر اساس آثار به جا مانده از آنها بررسی شود.
نهضت مشروطیت، یکی از تحولات عمدهی اجتماعی- سیاسی در تاریخ ایران میباشد که در دورهی قاجار و درمحدودهی سالهای 1284-1290هـ.ش به وقوع پیوست. این نهضت که توسط گروههای مختلف مردمی با ایدئولوژیها و تفکرات متفاوت بروز کرد، نتیجه عوامل متعدد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، داخلی و خارجی بود. عواملی که در بین آنها نقش نیروهای اسلامی و خصوصا علمای شیعی به عنوان رهبران دینی جامعه و به تبع آن فرهنگ و آموزههای شیعی در نظر پژوهشگران و کارشناسان مورد توجه قرار گرفته است. در میان فرهنگهای شیعی نیز تعزیهخوانی و عزاداری در رثای سید و سالار شهیدان در این دوره از طرف دولت و ملت از جایگاه ویژهای برخوردار بوده است. نقش هنر نمایشی تعزیه که بیان مفهومی از تاریخ، اندیشه و فرهنگ اسلامی و شیعی است و تحت تاثیر فرهنگ و تمدن و گفتمان ایرانی شکل گرفته است، به عنوان رسانهای شیعی در تحولات اجتماعی این دوره قابل بحث و بررسی میباشد. در این مقاله برآنیم تا با بررسی مدارک و اسناد تاریخی موجود، آنچه که از برگزاری مراسم تعزیهخوانی و عزاداری به عنوان بخشی از فرهنگ و آموزهی تشیع، در شکلگیری و جریان نهضت مشروطیت نقش داشته است را یافته و عرضه نماییم. باشد که مورد توجه قرار گیرد.
تفکیک قوا یکی از دستاوردهای فکری متفکران عهد روشنگری نظیر مونتسکیو بود که در قانون اساسی فرانسه لحاظ شد.با صدور انقلاب فرانسه به دیگر نقاط گیتی، متفکران ایرانی نیز از دستاوردهای فکری فرانسوی ها تاثیر پذیرفتند.یکی از این دستاوردهای فکری که در واکنش به تجمع قدرت در یک نهاد و جلوگیری از استبداد طرح ریزی شده بود،تفکیک قوا بود که با توجه به ساختار قدرت در ایران، مورد توجه ویژه ایرانیان قرار گرفت.تا پیش از انقلاب مشروطه و شروع اصلاحات در ایران، مراجع متعددی برای وضع اجرای قانون وجود داشت و امور قضایی را چند نهاد اجرا می کردند.اما با ورود اندیشه دموکراسی و به تبع آن، تفکیک قوا، متفکران ایران بر نوسازی نهاد سیاسی تأکید کردند و تلاش هایی برای تفکیک قوه های مقننه، مجریه و قضاییه از یکدیگر انجام دادند.یکی از متفکران روحانی عصر مشروطه، ثقه الاسلام تبریزی بود که این مقاله بر آن است با روش توصیفی- تحلیلی و تکیه بر اسناد و نامه های به دست آمده از او، به بررسی تفکیک قوا در اندیشه های سیاسی این روحانی مشروطه خواه بپردازد.
اندیشه سیاسی علمای شیعه با قدرت یابی قاجاریه، تحول چشمگیری یافت و بین علمای اصولی شیعه و پادشاهان آغازین قاجار، با هدف جلوگیری از نفود اخباریون، شیخی ها، صوفیان و دفاع از کشور اسلامی در برابر هجوم بیگانه، همکاری و همدلی به وجود آمد. دلبستگی شاه به شعائر مذهبی و نیاز به مشروعیت بخشیدن به حکومت خاندان قاجار در این همگرایی بی تاثیر نبود. میرزای قمی، معروف به محقق قمی و صاحب کتاب القوانین که مورد احترام آقا محمدخان و فتحعلی شاه بود، با ارسال نامه هایی به آنها خواستار اجرای عدالت و احکام الهی شد. او در این نامه ها و در دیگر آثارش، اندیشه سیاسی خود را درباره حکومت اسلامی تبیین نمود. این مقاله ضمن بیان سیر حوادث سیاسی و عملکرد میرزای قمی در برابر آن حوادث، به بررسی اندیشه این عالم فرزانه درباره حکومت اسلامی می پردازد.