اندیشه سیاسی علمای شیعه با قدرت یابی قاجاریه، تحول چشمگیری یافت و بین علمای اصولی شیعه و پادشاهان آغازین قاجار، با هدف جلوگیری از نفود اخباریون، شیخی ها، صوفیان و دفاع از کشور اسلامی در برابر هجوم بیگانه، همکاری و همدلی به وجود آمد. دلبستگی شاه به شعائر مذهبی و نیاز به مشروعیت بخشیدن به حکومت خاندان قاجار در این همگرایی بی تاثیر نبود. میرزای قمی، معروف به محقق قمی و صاحب کتاب القوانین که مورد احترام آقا محمدخان و فتحعلی شاه بود، با ارسال نامه هایی به آنها خواستار اجرای عدالت و احکام الهی شد. او در این نامه ها و در دیگر آثارش، اندیشه سیاسی خود را درباره حکومت اسلامی تبیین نمود. این مقاله ضمن بیان سیر حوادث سیاسی و عملکرد میرزای قمی در برابر آن حوادث، به بررسی اندیشه این عالم فرزانه درباره حکومت اسلامی می پردازد.
موضوع این تحقیق، ساختار اندیشه سیاسی علمای شیعه در اوخر سده دوازدهم هجری، با تکیه بر اندیشه شیخیوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی است. با توجه به اینکه رویکرد اخباری و اصولی در میان علمای شیعه از اواخر دوره صفویه باب بود، نظر علما درباره سیاست و حکومتهای وقت نیز با توجه به رویکردشان تفاوت داشت. از سویی دیگر، بیگانگی نهاد دین و دولت در حد فاصل سقوط صفویه تا قاجاریه (1135 - 1209 ق)، باعث مهاجرت علمای طراز اول به عتبات عالیات شد. در این میان، شیخیوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی به عنوان علمای برجسته و معلمان رویکرد اخباری و اصولی در مباحثه و مناظره با یکدیگر بودند که سرانجام به تثبیت و توسعه اندیشه سیاسی اصولی ختم شد. تا آن زمان علمای اخباری، حکومت فرد مؤمنی از میان مسلمانان را به شرط عدالت جایز میدانستند، اما با پیروزی اصولیها ولایت مطلقه فقیه جامعالشرایط تثبیت شد و حکومت میبایست مأذون و منصوب میبود. این تحقیق، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانهای صورت گرفته است.
قم، یکی از پرسابقهترین مراکز شیعهنشین در ایران است. مرکزیت قم برای شیعه، زمینهساز سفر علمای بزرگ شیعی به قصد فراگیری علوم اهلبیت(ع) و شنیدن احادیث آنان از طریق محدّثان قم شد. این شهر به علت قرارگرفتن در کانون تشیع، ارتباط با علویان و گروهها و مناطق مختلف شیعی، با داشتن مرقد منور حضرت معصومه(س) و تاسیس مکتب حدیثی، از شهرهای پیشتاز در بسط اندیشه امامیه بود. این پژوهش، با استفاده از روش تاریخی به شیوه توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی جایگاه قم در رشد و توسعه دستاوردهای حدیثی و مبانی اعتقادی شیعه، به تبیین زندگی، نقش و عملکرد اصحاب قمی امام هادی(ع) پرداخته است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که ابراهیمبنهاشم قمی، احمدبناسحاق قمی، احمدبنحمزه قمی، احمدبنمحمد اشعری، عبداللهبنجعفر حمیری قمی، حسنبنخرّزاذ قمی و محمدبناحمد قمی، از مشهورترین اصحاب قمی امام هادی(ع) میباشند که با نگارش آثار علمی و اعتقادی و طرح مباحث حدیثی و کلامی، توانستند در انتقال فرهنگ و اندیشه شیعی به دیگر مناطق و جلوگیری از غلو و آرای واقفیه و نیز شکلگیری تشکیلات نقابت سادات، مساجد جدید و مکتب حدیثی قم، نقش مهمی ایفا کنند
سلجوقیان پس از تسلط بر ایران، برای اداره قلمرو وسیع خود، از وزرای ایرانی برای کسب مشروعیت، مقبولیت و اداره کشور بهره بردند. رقابتهای سیاسی در بین وزرا و خاندان سلطنتی، موجب شد تا راه برای ورود پیروان مذهب رقیب به ویژه شیعیان امامی به دربار گشوده شود. البته سیاست تسامح مذهبی ملکشاه و نفوذ ترکانخاتون و نزدیکان شیعه او، به نفوذ شیعیان امامی کمک کرد. مجدالملک قمی یکی از وزرای معروف این دوره بود که عوامل فوق در قدرتیابی او نقش زیادی داشت. او از وزیران معروف دورة میانی امپراتوری سلجوقی بود که حدود دو سال وزارت برکیارِق را برعهده داشت؛ مجدالملک در مدت وزارت، اقدامات ارزندهای در زمینه نفوذ تشیع در دربار سلجوقی و بازسازی و رونق دادن قبور ائمه و بزرگان شیعه انجام داد. این پژوهش، با روش توصیفیـتحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانهای، ضمن بررسی زندگی و اقدامات مجدالملک، به نقش او در پیشبرد تفکر شیعی و ترویج اندیشه امامیه و بنای اماکن متبرکه پرداخته و فرجام او را تبیین نموده است.