در باره كتاب كتاب« الكافى( ط- دارالحديث)»، حاوى مجموعه رواياتى در باب اصول و فروع دين است كه توسط محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، جمع آورى شده است و در مؤسسه دار الحديث، زير نظر حجة الاسلام، محمد حسين درايتى، از روى نسخههاى متعدد تحقيق و تصحيح گرديده است. مقام معظم رهبرى، در پيام خود به كنگره بين المللى مرحوم كلينى( ره)، در باره اين تصحيح، چنين فرمودند:« به نظر اينجانب، چاپ عرضه شده به مناسبت اين گنگره، به خاطر تصحيح فنى بسيار خوب، مراجعه دقيق به نسخههاى اصلى، ذكر گسترده نسخهبدلها، جدا كردن اسانيد از متن روايات و مزاياى ديگر، اثر برجسته و ارزشمندى است كه با سليقه به كار رفته در آن، انشاءالله، يادگارى ماندگار خواهد بود.» از آنجا كه در باره كتاب شريف« الكافى» در چاپ اسلاميه مطالبى به اجمال آمده است، در اين نوشتار، مطالبى در باره طبع دار الحديث ارائه مىشود: كتاب« الكافى»، در چاپ قبلى( اسلاميه) در 8 جلد و در 4585 صفحه تنظيم گرديده و در اين چاپ، در 15 جلد و مجموعاً 11803 صفحه عرضه شده است. تا كنون، 1607 نسخه خطى از اين كتاب، شناسايى شده است كه عمده اين نسخهها؛ يعنى بيش از هزار نسخه، مربوط به قرون دهم و يازدهم؛ يعنى عصر صفوى است و اين، نشاندهنده اين است كه در آن زمان، علمايى بودهاند كه به تكثير نسخههاى« الكافى» اهتمام داشتهاند و علامه مجلسى از بارزترين و مهمترين افراد اين گروه است. با ورود ابزار جديد بين حديثپژوهان و محققان و گسترش حرفه تحقيق و تصحيح كتاب، بسيارى به اين نتيجه رسيدند كه« الكافى»، بهعنوان يكى از معتبرترين منابع حديثى شيعه، نيازمند تحقيق جديد است؛ به علاوه اينكه در 55 سال اخير، هيچ كار جدّى در باره آن انجام نگرفته بود و فقط برخى، با هدف تجارى، شكل كار و نوع چاپ آن را تغيير داده بودند. در ابتداى طبع دار الحديث، ابتدا، ارشادات و توجيهاتى از سوى حضرت آية الله شبيرى زنجانى، در مورد تصحيح كتب حديثى، بهويژه كتاب« الكافى»، ذكر شده و سپس تقريظ حضرت آية الله سبحانى درج گرديده است. در المدخل كه به قلم محمد حسين درايتى، رقم خورده است، از اين مباحث، سخن به ميان آمده است: زندگىنامه گسترده شيخ كلينى، معرفى تفصيلى كتاب« الكافى»، توضيح مراحل گوناگون در كار تصحيح و تحقيق و چاپ« الكافى» و ارائه نمونههايى مصور از نسخههاى خطى آن. معمولاً در تصحيحها به يك نسخه مرجع و اصلى مراجعه مىشود، اما در جريان تصحيح« الكافى»، چنين نسخهاى يا نسخه منتخب وجود نداشته است؛ از همين رو تعدادى از نسخهها براى مقابله انتخاب و آنكه بيشتر از همه با قواعد عربى و اصول نگارش حديث، سازگارتر بوده، انتخاب شده است. تمام بخشهاى كتاب، با 7 تا 12 نسخه و در مواردى خاص با 18 نسخه، بهطور كامل مقابله شده كه در پاورقى، به اين نسخهها اشاره شده است. علاوه بر نسخى كه توسط خود دار الحديث شناسايى گرديده، از مجموعه نسخى هم كه حضرت آية الله شبيرى، بر اساس آنها، يك دوره كافى خودشان را تصحيح كرده و تعليقات فراوانى بر آن زدهاند، استفاده شده است. برخى از روايات كافى كه ظاهراً بهصورت مرسل نقل شده، از طريق مشابهيابى، مسند گرديده است؛ بهطور مثال، سند روايت شماره 1942 كه به اين صورت است:« عنه عن ابن فضال عن ابن بكير عن بعض اصحابنا عن ابى عبد الله( ع)» و به تعبير رجاليون، به ارسال مبتلاست، با مشابهيابى معلوم شده است كه مرحوم كلينى متن همين روايت را در حديث شماره 2427، با يك سند ديگرى كه مشكل ارسال ندارد، نقل كرده است. مشابهيابى در حوزه متن، داراى فوايدى است كه يكى از آنها، شناخت تحريفات مىباشد؛ بهعنوان مثال، روايتى در كتاب فضل القرآن كافى داريم كه مىگويد: قرآن نازل شده بر پيامبر، مشتمل بر 17 هزار آيه بوده است. برخى، اين روايت را مستمسك قرار داده و به شيعه اشكال وارد مىكنند كه شما قائل به تحريف قرآن هستيد. با مشابهيابى در مرحله مقابله با نسخ، معلوم شده است كه در دو نسخه از نسخهها، خلاف اين متن گزارش شده و تعبير« عشر» ندارد و بهصورت« سبعة آلاف»( هفت هزار) آمده است. چون تعارض روايات فقهى امرى كاملاً طبيعى است و مرحوم كلينى، طبق مبناى خود، به برخى روايات معارض اشاره نكرده است، در اين اثر در مشابهيابى، در صورت برخورد اختلاف حديث با روايات معارض، در پانوشت آمده است تا مخاطب وقتى به اين گروه از مصادر مراجعه مىكند، بتواند به احاديث معارض هم دست يابد. مجموعه اطلاعاتى كه در تعليقات سندى آمده، يك دايرة المعارفى است كه مىتواند مخاطبين سندپژوه و حديثپژوه را در دو امر كمك كند: 1. در اصل قواعد سندشناسى كافى، چون سعى شده سبكشناسى اسناد كافى در تعليقات به خوبى نمود پيدا كند؛ 2. در قواعد و قوانين شناخت تحريف؛ در واقع، اگر كسى با هدف استخراج قواعد تحريف و تصحيف، به اين مجموعه رجوع كند، مىتواند مجموعهاى از قواعد تحريف و تصحيف را براى تعامل با ديگر اسناد كتب حديثى شناسايى نمايد. براى شرح الفاظ مبهم، به كتب لغت و شروح مراجعه شده است و در اين خصوص، اولويتبندى بر حسب تاريخ و اعتبار آن كتب بوده است، لذا در مرحله اول، به صحاح جوهرى و نهايه ابن اثير و در مراحل بعدى به مصباح المنير، قاموس المحيط و لسان العرب مراجعه شده است و سعى بر اين بوده است كه در شرح الفاظ، معناى لفظ با توجه به سياق حديث ذكر شود. به لحاظ شكلى براى كتابها، ابواب و احاديث« الكافى»، شماره مسلسل گذاشته شده و اين موضوع، براى اولين بار در چاپ اين كتاب اتفاق افتاده است. سندها از متن روايت جدا و با قلم( فونت) متفاوتى چاپ شده است، چون براى برخى افراد كه به اين كتاب مراجعه مىكنند، فقط سند مهم است و برخى هم اصلاً با سند كارى ندارند و مىخواهند روايت را ببينند و اين مسئله، به هر دو گروه كمك مىكند. از آنجا كه مرحوم كلينى، گاهى بياناتى را بهعنوان توضيح، در ذيل روايت آورده، تمام بيانات وى، چپچين و قلمش ريزتر شده است تا مخاطب بداند اين مطلب، خارج از روايت است. منابع 1. مقدمه و متن كتاب. 2. پايگاه اطلاعرسانى مؤسسه علمى- فرهنگى دار الحديث، گفتوگو پيرامون تصحيح اصلىترين منبع حديثى شيعه، 18 ارديبهشت 1390.
تحتوي مصادر حديث الشيعة على كمٍّ كبير بل هائل من تراث أئمة أهل البيت (عليهم السلام) وما رُوي عنهم، ولكنّ نعلم أن رواياتهم وأخبارهم ليست منحصرة في مصادر الشيعة فقط، والباحث في تراثهم (عليهم السلام) يجد في ثنايا مصادر التراث الإسلامي القديمة بمختلف مواضيعها، كالفقه والحديث والسيرة والتاريخ، مرويات كثيرة أخرى عن أئمة أهل البيت (عليهم السلام).
این تحقیق به بررسی و بازسازی نقش عبدالرحمن بن ملجم مرادی و عوامل اثرگذار در مسئله شهادت امام علی (ع) می پردازد و نقش فرهنگ قومی، نظام اجتماعی و طبقات اثرگذار را در شکلگیری و جهتدهی تحولات تاریخ صدر اسلام برجسته می سازد. بر اساس تحقیق روشن می گردد؛ مخالفان امام علی (ع) ائتلاف کرده و در مسئله توطئه و ترور آن حضرت وفاق داشتند. ظهور خوارج و تعامل آنها با این گروه فرصتی را فراهم آورد تا جبهه مخالفان قوت بیشتری بگیرد و ترور آن حضرت توسط ابن ملجم صورت بگیرد. او در انجام این امر مصمم و آگاهانه عمل کرد. ابن ملجم شخصیتی برخاسته از نظام قبیله ای، فرهنگ بدوی و کج اندیشی دینی بود. مواضع و عملکرد او و جریان ائتلافی در مسئله شهادت امام علی (ع) در راستای این تفکر قرار داشت. در پژوهشهای انجام شده تنها برخی روایتهای تاریخی مرتبط با ابن ملجم بررسی شده و خالی از تحلیل انتقادی یا ارزیابی سندی و محتوایی است. هم چنین در این تحقیقات متغیرهای اثرگذار در مسئله شهادت امام علی (ع) مورد غفلت واقع شده و آن را ناشی از خشونت و تزلزل اخلاقی و اجتماعی ابن ملجم و گرایشهای افراطی وی می دانند. در این جستار روش تحقیق تاریخی است و با مراجعه به منابع، روایتهای موجود درباره نقش ابن ملجم در مسئله شهادت امام علی (ع) و عوامل و متغیرهای موثر در این زمینه صورت بندی، مستند سازی، تبیین، ارزیابی و تحلیل انتقادی می گردد.