الاحتجاج على اهل اللجاج معرفى اجمالى « الاحتجاج»، تأليف ابو منصور، احمد بن على بن ابى طالب طبرسى، از علماى قرن ششم هجرى است. اين كتاب، به زبان عربى و در موضوع بحثها و مناظرات معصومين( ع) و بزرگان دين با مخالفان، در موضوعات مختلف دينى مىباشد. طبرسى، در مقدمه الاحتجاج مىگويد: آنچه باعث شد من چنين كتابى تأليف كنم، اين بود كه عدهاى از شيعيان دست از استدلال و بحث با مخالفان برداشتهاند و مىگويند پيامبر و ائمه( ع) هيچوقت جدال نكردهاند و به شيعه نيز چنين اجازهاى ندادهاند؛ لذا تصميم گرفتم در يك كتاب، بحثهاى بزرگان را با مخالفان در اصول و فروع دين جمع كنم. البته طبرسى متذكر مىشود كه نهى آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعيف قوم بوده است. كتاب الاحتجاج، از كتب معتبرى است كه علما به آن اعتماد دارند و بدون هيچ دغدغهاى روايات آن را نقل مىكنند. ساختار كتاب، در دو جزء تنظيم شده است. جزء اول آن، مشتمل بر بيست و سه احتجاج و نه عنوان مختلف از قبيل« فصل فى ذكر طرف...»،« ذكر طرف...»،« جواب مسائل...» و... است و جزء دوم، شامل بيست و شش احتجاج و دو عنوان« خطبة...» و« ذكر طرف...» مىباشد. گزارش محتوا مؤلف، در مقدمه كتاب مىفرمايد: من، به جز روايات تفسير امام عسكرى( ع)، بقيه روايات كتاب را بدون سند آوردهام، زيرا يا اجماع بر آنها هست يا موافق عقلند يا در كتب مخالف و موافق مشهورند و روايات تفسير منسوب به امام عسكرى( ع) را با ذكر سند در ابتداى آنها آوردهام، چرا كه از حيث شهرت، مانند بقيه روايات كتاب نيستند. شروع كتاب، با آيات و اخبارى است كه ترغيب به بحث و استدلال با مخالفين مىكند و اجر و ثواب حمايت كنندگان از دين خدا را بيان مىكند. سپس احتجاجات پيامبر و ائمه( ع) را به ترتيب ذكر كرده و در بين اينها گاهى استدلالها و بحثهاى اصحاب و اهل بيت پيامبر را نيز آورده است. در پايان نيز، توقيعات امام عصر( عج) در پاسخ به سؤالات و مشكلات شيعيان ذكر شده است. از جمله ترجمهها و شروح اين كتاب، عبارت است از: 1. ترجمهاى توسط مولى نظام الدين، احمد غفارى مازندرانى. 2. ترجمهاى از ابو الحسن، على بن حسن زوارى، مفسر بزرگوار و شاگرد محقق كركى. 3. ترجمهاى توسط عماد الدين قارى استرآبادى. 4. ترجمهاى با نام« كشف الاحتجاج»، از ملا فتح الله كاشانى م 988 ق كه همراه با شرح كتاب است. 5. شرح ميرزا ابو الحسن بحرانى م 1193 ق، از علماى بزرگ دوران زنديه در شيراز. 6. شرح سيد احمد بن محمد حسينى مختارى كه شرحى لطيف است. وضعيت كتاب تحقيق كتاب، توسط سيد محمد باقر موسوى خرسانى انجام شده است. ايشان، علاوه بر استخراج آيات و توضيح كلمات مشكل، مطالب تحقيقى فراوانى آورده كه شامل زندگىنامه بسيارى از شخصيتهاى مذكور در متن كتاب و روايات فراوانى است كه توضيح آنها در پاورقى كتاب آمده است. در پايان كتاب نيز فهرست مطالب كتاب و مطالب حواشى ذكر شده است. نسخهشناسى كتاب شريف احتجاج، بارها به چاپ رسيده، از جمله: 1. در سال 1268 ق، در ايران. 2. در سال 1300 ق، در ايران. 3. در سال 1354 ق، در نجف اشرف. 4. در سال 1403 ق، در ايران كه چاپ حاضر در برنامه مىباشد. اين چاپ، از چاپى عكسبردارى شده كه مربوط به مؤسسه الجواد در بيروت است و چاپى بسيار زيباست كه در ابتداى آن مقدمهاى به قلم علامه سيد محمد بحر العلوم آمده است.
در این نوشتار، در بازخوانی و نقد دیدگاههای کلبرگ و مدرسی دربارۀ پیدایش تشیع دوازدهامامی، بر پایۀ روش تاریخی ـ کلامی و با هدف مقایسۀ دیدگاهها و بیان کاستیها و اشتباهات کمترشناختهشدۀ این دو، موارد زیر دانسته شد: کلبرگ پیدایش تشیع دوازدهامامی را «انتقال از امامیه»، و مدرسی «تکامل تدریجی مکتب تشیع» خوانده است. هر دو، تاریخ آن را تقریبا همسان، نیمة قرن چهارم هجری دانسته و در اینباره به موارد انعکاس اندیشة «دوازده امام» در متون کهن استناد کرده و دچار اشتباهاتی بعضا فاحش شدهاند؛ چنانکه هر دو، ثبت عقاید اثناعشری را در برخی متون که کامل به ما نرسیدهاند، انکار نموده و از ثبت آن در برخی منابع غفلت کرده و دیدگاههایی ناهمگون و گاه متناقض داشتهاند. افزون بر این، کلبرگ به همپایگی واژة امامیه با اثناعشریه توجه نداشته و مدرسی نیز دچار «تردیدها» و «تعمیمها»ی ناروا، اشتباه در «شناسایی متن و نسخههای کهن یک روایت» و «بیدقتی در فهم اصطلاحات مهدویت» شده است.
غیبت امام دوازدهم علیهالسلام، بهویژه آغاز غییبت کبری که از سال 329 ق آغاز شد، آغاز دوران دشواری در جامعه شیعی به لحاظ اعتقادی بود که شیعیان، با بحران بزرگی مواجه شده و به حیرتی عجیب گرفتار شدند. نوشتار حاضر، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، پس از اشارهای کوتاه درباره غیبیت صغری و کبری و چگونگی آغاز غیبت کبری، به بررسی وضعیت اعتقادی شیعیان و حیرتی که آنان بدان گرفتار شدند پرداخته و علل آن را بررسی کرده و سپس، به نقش برجسته عالمان شیعه برای رفع این حیرت پرداخته است. بر اساس این تحقیق، در این دوران، سردرگمی گسترده و بحرانی فراگیر دامنگیر شیعیان بوده که شیعیان از بغداد تا اقصی نقاط خراسان، درگیر آن بوده و باعث پراکنده شدن شیعیان به فرقههای گوناگون شده بوده است. سه عامل طولانی شدن غیبت، اختناق و شدت تقیه، و شبههافکنی فرقههای دیگر بهویژه زیدیه و معتزله از مهمترین عوامل پیدایش این بحران بوده است. اما آنچه اهمیت بیشتری داشت، نقش عالمان شیعه در زدودن این بحران و حیرت، و روشنگری آنان در این جهت بود. آثار بسیاری در قرن چهارم و پنجم هجری از سوی بسیاری از بزرگان شیعه نگاشته شد که نشانه اهتمام آنان به رفع بحران از جامعه شیعه به حساب میآید.
الاحتجاج على اهل اللجاج معرفى اجمالى « الاحتجاج»، تأليف ابو منصور، احمد بن على بن ابى طالب طبرسى، از علماى قرن ششم هجرى است. اين كتاب، به زبان عربى و در موضوع بحثها و مناظرات معصومين( ع) و بزرگان دين با مخالفان، در موضوعات مختلف دينى مىباشد. طبرسى، در مقدمه الاحتجاج مىگويد: آنچه باعث شد من چنين كتابى تأليف كنم، اين بود كه عدهاى از شيعيان دست از استدلال و بحث با مخالفان برداشتهاند و مىگويند پيامبر و ائمه( ع) هيچوقت جدال نكردهاند و به شيعه نيز چنين اجازهاى ندادهاند؛ لذا تصميم گرفتم در يك كتاب، بحثهاى بزرگان را با مخالفان در اصول و فروع دين جمع كنم. البته طبرسى متذكر مىشود كه نهى آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعيف قوم بوده است. كتاب الاحتجاج، از كتب معتبرى است كه علما به آن اعتماد دارند و بدون هيچ دغدغهاى روايات آن را نقل مىكنند. ساختار كتاب، در دو جزء تنظيم شده است. جزء اول آن، مشتمل بر بيست و سه احتجاج و نه عنوان مختلف از قبيل« فصل فى ذكر طرف...»،« ذكر طرف...»،« جواب مسائل...» و... است و جزء دوم، شامل بيست و شش احتجاج و دو عنوان« خطبة...» و« ذكر طرف...» مىباشد. گزارش محتوا مؤلف، در مقدمه كتاب مىفرمايد: من، به جز روايات تفسير امام عسكرى( ع)، بقيه روايات كتاب را بدون سند آوردهام، زيرا يا اجماع بر آنها هست يا موافق عقلند يا در كتب مخالف و موافق مشهورند و روايات تفسير منسوب به امام عسكرى( ع) را با ذكر سند در ابتداى آنها آوردهام، چرا كه از حيث شهرت، مانند بقيه روايات كتاب نيستند. شروع كتاب، با آيات و اخبارى است كه ترغيب به بحث و استدلال با مخالفين مىكند و اجر و ثواب حمايت كنندگان از دين خدا را بيان مىكند. سپس احتجاجات پيامبر و ائمه( ع) را به ترتيب ذكر كرده و در بين اينها گاهى استدلالها و بحثهاى اصحاب و اهل بيت پيامبر را نيز آورده است. در پايان نيز، توقيعات امام عصر( عج) در پاسخ به سؤالات و مشكلات شيعيان ذكر شده است. از جمله ترجمهها و شروح اين كتاب، عبارت است از: 1. ترجمهاى توسط مولى نظام الدين، احمد غفارى مازندرانى. 2. ترجمهاى از ابو الحسن، على بن حسن زوارى، مفسر بزرگوار و شاگرد محقق كركى. 3. ترجمهاى توسط عماد الدين قارى استرآبادى. 4. ترجمهاى با نام« كشف الاحتجاج»، از ملا فتح الله كاشانى م 988 ق كه همراه با شرح كتاب است. 5. شرح ميرزا ابو الحسن بحرانى م 1193 ق، از علماى بزرگ دوران زنديه در شيراز. 6. شرح سيد احمد بن محمد حسينى مختارى كه شرحى لطيف است. وضعيت كتاب تحقيق كتاب، توسط سيد محمد باقر موسوى خرسانى انجام شده است. ايشان، علاوه بر استخراج آيات و توضيح كلمات مشكل، مطالب تحقيقى فراوانى آورده كه شامل زندگىنامه بسيارى از شخصيتهاى مذكور در متن كتاب و روايات فراوانى است كه توضيح آنها در پاورقى كتاب آمده است. در پايان كتاب نيز فهرست مطالب كتاب و مطالب حواشى ذكر شده است. نسخهشناسى كتاب شريف احتجاج، بارها به چاپ رسيده، از جمله: 1. در سال 1268 ق، در ايران. 2. در سال 1300 ق، در ايران. 3. در سال 1354 ق، در نجف اشرف. 4. در سال 1403 ق، در ايران كه چاپ حاضر در برنامه مىباشد. اين چاپ، از چاپى عكسبردارى شده كه مربوط به مؤسسه الجواد در بيروت است و چاپى بسيار زيباست كه در ابتداى آن مقدمهاى به قلم علامه سيد محمد بحر العلوم آمده است.