کتابخانه مجازی ادبیات

عمادالدین نسیمی، از شاعران متعهد شیعی، با عاطفه‌ای صادق و قلمی ساده و روان، اشعاری زیبا و دل‌انگیز در مدح و رثای پیامبر (ع) و اهل‌بیت (ع) ایشان به زبان ترکی سروده است. دیوان ترکی این شاعر نام‌دار ایرانی، بیان‌گر بخشی از فرهنگ و ادبیات این مرز و بوم است که تاکنون از لحاظ علمی به آن توجه نشده و غبار فراموشی هم‌چنان بر صفحات آن سنگینی می‌کند. این پژوهش که اساس آن توصیف و تحلیل است، به تحلیل بن‌مایه‌های شیعی و نقد ادبی دیوان نسیمی می‌پردازد و بدین ترتیب، بخشی از ادبیات و فرهنگ شیعی کشور را معرفی می‌کند که در قالب زبان غیرملی تبلور یافته است. نسیمی در دیوان ترکی، خود را ولایی نامیده و از ولایت و حقانیت اهل‌بیت (ع) سخن گفته و در بیان بزرگی و کرامت پیامبر (ص) و اهل‌بیت: و بیان مظلومیت آنها به ویژه امام حسین (ع)، قلم‌فرسایی کرده است. وی شاعری صوفی است و هنگام سخن از اهل‌بیت (ع)، بیش‌تر از آیات قرآنی و اصطلاحات عارفانه مانند «تجلی»، «وحدت وجود» و «کشف و شهود» استفاده می‌کند. شعر شیعی نسیمی، به دلیل نگرش واقع‌بینانه، بیش‌تر جنبه خطابی دارد و خیال شعری کم‌تر در آن به چشم می‌خورد. هم‌چنین شاعر تحت تاثیر آموزه‌های ادبیات عرفانی، در مدح اهل‌بیت (ع) به تغزل نیز می‌پردازد. غزل او هر چند رنگ و بوی غزل انسانی و زمینی دارد، به دلیل آمیختگی با آیات قرآنی و اوصاف فرازمینی، غزل عرفانی و روحی محسوب می‌شود.

نزهه القلوب حمدالله مستوفی، که تقریبا در اواسط قرن هشتم هجری تالیف شده است ، از آثار جامع و گرانبهـائی است که درباره جغرافیا به زبان فارسی تالیف شده است . از جمله روایات مهم مستوفی در این کتـاب ، اشـارات او در زمینه مذاهب مردمان شهرها و نواحی گوناگون ایران در قرن هشتم هجری است که در میان آنها اشـارات او به پراکندگی شیعیان در نواحی گوناگون ایران حائز اهمیت بسیار است . مسـتوفی در نزهـه القلـوب اطلاعـات بـا ارزش و مهمی در زمینه حضور شیعیان امامی و اسماعیلی مذهب در نواحی گوناگون ایران ارائه کـرده اسـت . بـا توجه به عدم تعصب مذهبی مستوفی شافعی مسلک و تمایل او به تشیع و همچنـین اوج گیـری تشـیع در ایـن دوران در ایران ، روایات او در بررسی تاریخ تشیع ایران در قرن هشتم ، مهم است . پژوهش حاضر درصدد است بـا استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای، گزارش های حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلـوب درباره جغرافیای تشیع ایران در قرن هشتم هجـری را، ضـمن مقایسـه آنهـا بـا روایـات برخـی دیگـر از منـابع جغرافیایی و تاریخی، بررسی و تحلیل نماید.