کتابخانه مجازی ادبیات

شیعیان، با وجود دفاع معقول و منظم از شریعت اسلام و پایبندی به اصول و ارزش‌های آن، گاه از جانب مخالفان، به‌‌ویژه برخی از اهل‌سنت، در معرض تهدید و اتهامات گوناگون قرار می‌گرفتند. یکی از مهم‌ترین این اتهامات، انتساب آنان به زندقه بود که به مثابه ابزاری از جانب دشمنان برای حذف شیعیان به‌کار می‌رفت.زندقه از جریان‌های پیش از اسلام در ایران بود که در عصر اول عباسیان گسترش یافت و خلفا، گروه‌ها و شخصیت‌های مختلف، از آن به مثابه ابزاری برای از بین بردن مخالفان استفاده کردند و افراد بسیاری به این اتهام سرکوب شدند که شیعیان هم از جملة آنان بودند.رقابت‌های فرقه‌ای و ناتوانی مخالفان در برابر شیعیان، مهم‌ترین دلیل این اتهام‌افکنی بود. البته در کنار آن باید از رفتار و اعتقادات برخی فرقه‌های منسوب به تشیع، مانند غالیان، صوفیان و قرامطه هم یاد کرد. عقاید و باورهای ایشان، که در بسیاری از موارد با مخالفت شیعیان هم مواجه می‌شد، دستاویز مخالفان قرار می‌گرفت نه تنها این گروه‌ها، بلکه همة شیعیان، به این بهانه متهم به کفر و زندقه می‌شدند. این نوشتار بر آن است تا دلیل این اتهام را بررسی و تبیین کند و به این پرسش پاسخ دهد که چرا شیعیان گرفتار این اتهام شدند و چرا مخالفان از این اتهام بر ضد شیعیان استفاده کردند؟

امام جواد (ع) در مناظره‏هاى خود با گروه‏ها و گرايش‏هاى مختلف، با توجه به وضعيت و شرايط مخاطبان روش‏هاى متفاوتى را در پيش مى‏گرفتند كه برخى از آن‏ها را به‏عنوان اصول مناظره مى‏توان نام برد. شناخت شيوه‏ها و روش پاسخ‏گويى آن حضرت به مخالفان، از نكاتى است كه به تبيين و توجه بيش‏تر نياز دارد. ايشان در مناظره با افراد مختلف، به دو بعد رفتارى و استدلالى توجه داشتند و ضمن رعايت جايگاه طرف مقابل و احترام به باورهاى آن‏ها، از استدلال‏هاى عقلى و دلايل نقلى و گاه روش تركيبى براى اثبات ديدگاه خود استفاده مى‏كردند. استناد به آيات قرآن و سيره و سخن پيامبر (ص)، جايگاه ويژه‏اى در گفت‏گوها و مباحثات آن حضرت داشت و گاه نيز در رد عقايد و ادعاهاى مخالفان، به باورهاى آنان استناد مى‏كردند. اين نوشتار، مى‏كوشد تا روش مناظره‏هاى آن حضرت را در محورهاى ياد شده بررسى و تبيين نمايد.