امامان به عنوان كتاب مجسم و انسان كامل در روى زمين، از طرف خداوند مسئوليت هدايتگرى بشر را بر عهده دارند. 250 سال دوران حضور و پس از آن يازده قرن غيبت امام معصوم (ع) همه در راه رسيدن به اين هدف سترگ سپرى شد، اما به منش سياسى و مبارزاتى و تعاليم بلند تربيتى و اخلاقى ايشان آنسان كه بايد توجه و عمل قرار نشد و اين امر، غربت اين بزرگواران را دوچندان نمود. از سوى ديگر، انسان در مواردى كه دست مسألت به سوى اين پيشوايان دراز كرد، توفيق يافت و در غير آن سرگردان باقى ماند. شيعه در دنياى امروز، هدف اتهامات و فتنههاى گوناگونى قرار گرفته كه غالباً از سوى دشمنانى است كه در زىّ دوستان مخفى شدهاند و يا روشنفكرانى است كه انحراف خود را با دلايل باطل عقلى زينت مىبخشند. لذا به دليل شباهت ويژگىهاى مذكور با ويژگىهاى عصرى امام جواد (ع)، آشنايى با شيوههاى مديريتى ايشان در رابطه با جريان تشيع مىتواند تأثيرگذار باشد. بر اين اساس، نوشتار حاضر با روش توصيفى- تحليلى و با نگاه تمدنى و كاربردى، ابتدا چالشهاى موجود درجامعه شيعى دوران امامت حضرت جواد الائمه (ع) را تبيين نموده و پس از آن، به دنبال استخراج راهكارهاى مديريتى اين امام بزرگوار است. در اين جهت، همه منابع مربوط به ويژه كتب روايى و گزارشهاى تاريخى مطالعه شد و نتايج حاصل، تجزيه و تحليل گرديد. نتايج نشان مىدهد كه امام در حوزه مديريت جامعه شيعى، از هر سه حوزه مهارتهاى علمى و فنى، و انسانى و ادراكى، در بالاترين حد ممكن بهره گرفته و ازاينرو، در سازماندهى جريان آشفته تشيع در عصر خويش تا حد زيادى موفق بودهاند.
خویشاوندی نسبی عباسیان با خاندان رسالت، پیروی از امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در برابر امویان، پیگیری خونخواهی شهیدان عاشورا، شعارهایی مانند الرضا من آل محمد و یا منصور و گزارشهایی درباره منصور و مهدی بودن فرزندان آنان، زمینهای فراهم آورده بود که عباسیان در دوره پیش از خلافت دارای گرایش شیعی و مانند کیسانیه و زیدیه از گروههای شیعی شمرده شود. همسانی و همسویی ماهیت جنبش عباسیان با این نمادهای شیعی از موضوعات شایسته پژوهش است. این مقاله با روش گردآوری دادهها و تتبع کتابخانهای و با رویکرد وصفی و تحلیلی به بررسی انتقادی ماهیت جنبش شیعی عباسیان میپردازد. این ارزیابی نیازمند سنجههایی در زمینه جایگاه اجتماعی جنبش، جایگاه دینی رهبران جنبش، رفتار رهبران عباسی، انگیزه و اهداف جنبش و دستآورد جنبش برای شیعیان است تا میزان باور و همراهی عباسیان با اندیشههای شیعی در فرآیند جنبش تا دستیابی به خلافت روشن گردد. یافتههای این پژوهش نشاندهنده آن است که همگرایی جنبش عباسیان با باورهای شیعی در یک فرآیند پنهان چرخش داشته است و گامبهگام به اندیشههای گروههای رقیب شیعه گرایش پیدا کرده است.
شناخت و ارزیابی رفتارها و مناسبات شیعیان در تعامل با امامان ع ، ره یافتی ضروری برای شناخت دقیق عقاید آنان و سیرة ائمه اطهارع است . این مهم در حوزه های گوناگون اعتقادی ، فرهنگی ، اجتماعی و... نیازمند بررسی است . در پژوهش حاضر، باورها و مناسبات اعتقادی شیعیان با امامان دوازده گانه ع در دوران حضور، مورد بررسی قرار گرفته است ؛ افزون بر این ، گونه های مختلف روابط اعتقادی شیعیان با ائمه ع شناسایی و معرفی شده و به این پرسش که شیعیان چگونه از مقام رفیع معنوی ائمه ع بهره می بردند و آیا روابط شیعیان با امامان ، متناسب با جایگاه الوهی ایشان بوده ، پاسخ داده شده است . تلاش شیعیان عصر حضور، برای شناخت امامان ، دفاع از کیان امامت و پیشوایان معصوم و تمسک به مقام معنوی ائمه اطهارع ، از مهم ترین محورهای مناسبات شیعیان در حوزة اعتقادی است که با وجود تفاوت رفتاری شیعیان در برخی موارد، سیر تکامل معرفتی و رفتاری ایشان در تعامل با امامان ، مشهود است .