کتابخانه مجازی ادبیات

خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه‍/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه‍/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه‍/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.

در دوره سلجوقیان نهاد وزارت به عنوان یک عنصر ثبات بر نیروهای مختلف وپراکنده که به صورت داخلی و خارجی در کار بودند نظارت می کرد. این نهاد بازوی کشوری حکومت به شمار می رفت ، وزارت در دوره سلجوقی یکی از نهاد های جا افتاده حکومت اسلامی محسوب می شد و وزیر محور دستگاه حکومتی و از قدرت زیادی بر خودار بود وی به عنوان نایب سلطان عهده دار تمام جنبه های تشکیلات کشوری بود و مسؤلیت زیادی داشت وظایف مالی، نظامی، قضایی ، مذهبی وتشریفات از مهمترین وظایف وزیر به شمار می آمد ، شیعیان در سیر آرام وتدریجی خود یکی از اهدافی را که در ضمن مدارا با حکومت ها دنبال می کردند دست یافتن بر مقام وزارت بعنوان یکی از بالاترین و مؤثر ترین نهاد های حکومتی بود که با وجود مخاطراتی که این منصب داشت در صدد قرارگفتن براین منصب بودند ، از 64 وزیری که از ابتدای دوره سلجوقی از زمان طغرل بیک ( 455 هـ ) تا پایان دوره طغرل سوم در سال (590 هـ ) به وزارت منصوب شدند 13 تن شیعه امامی بودند که اولین آنها تاج الملک ابو الغنایم بود، مشهور ترین وزیر شیعی انوشیروان بن خالد نویسنده کتاب " نفثه المصدور فی فتور زمان الصدور و صدورالزمان الفتور " است که یک مرتبه در دوره محمدبن ملکشاه (511 هـ ) به عنوان وزیر موقت و بار دوم در سال 522 هـ در زمان محمودبن محمدبن ملکشاه به عنوان وزیر و مرتبه آخر در عصرمسعودبن ملکشاه و جمعا سه مرتبه به وزارت برگزیده شد و مهم اینکه سه وزیر آخر دوره سلجوقی در زمان آخرین پادشاه سلاجقه طغرل بن ارسلان ( طغرل سوم ) هر سه شیعه مذهب بودند و پرونده وزارت پر رونق سلاجقه که شروع کننده آن ابوالفتح رازی سالار بوژگان بود با عزالدین بن رضا، معین الدین کاشی و فخر الدین بن صفی الدین ورامینی وزرای شیعی بسته شد.در دورة فرمانروایی سـلجوقیان ، نهـاد وزارت بـه عنـوان یـک عنصـر ثبات ، بر نیروهای مختلف و پراکنده که به صورت داخلی و خارجی، مشـغول کـار بودنـد، نظـارت مـیکـرد. ایـن نهـاد، بـازوی کشـوری حکومت سلجوقی به شمار میرفت و از نهادهای جـاافتـادة حکومـت اســلامی محســوب مــیشــد. در ایــن دوران ، وزیــر، محــور دســتگاه حکومتی به شمار میرفت و قدرت بسیار داشت . وی بـه عنـوان نایـب ســلطان ، عهــده دار تمــام جنبــه هــای تشــکیلات کشــوری و دارای مسئولیت های فراوان بود. وظایف مـالی، نظـامی، قضـایی، مـذهبی و تشریفات از مهم ترین مسئولیت های وزیر محسـوب مـیشـد. شـیعیان در سـیر آرام و تـدریجی خـود، هـدف هـایی را در ضـمن مـدارا بـا حکومت ها دنبال میکردند که یکـی از آن هـا دسـت یـافتن بـه مقـام وزارت به عنوان یکی از بالاترین و مؤثرترین نهادهای حکـومتی بـود که باوجود مخـاطرات بسـیار در ایـن منصـب ، افـراد بسـیار درصـدد دست یافتن به آن بودند. ازمیان ٦٤ وزیری که از آغاز دورة سلجوقی از زمان طغرل بیک (٤٥٥ق ) تـا پایـان دورة فرمـانروایی طغـرل سـوم (٥٩٠ق ) به وزارت منصوب شدند، سیزده تن شیعۀ امامیـه بودنـد کـه اولین آن ها تاج الملک ابوالغنایم نام داشت . مشهورترین وزیر شـیعی، انوشیروان بن خالد، نویسندة کتـاب نفثـۀ المصـدور فـی فتـور زمـان الصدور و صدورالزمان الفتور است که یک بـار در دورة محمـد بـن ملکشاه (٥١١ق ) به عنوان وزیر موقت و بـار دوم ، در سـال ٥٢٢ق . در زمان محمود بن محمد بن ملکشـاه بـه عنـوان وزیـر و مرتبـۀ آخـر در عصر مسعود بن ملکشاه و درمجموع ، سه بار به وزارت برگزیده شد. نکتۀ درخور توجه ، آن است که هرسه وزیر آخـر در دورة سـلجوقی در زمان آخرین پادشاه سلاجقه ، طغـرل بـن ارسـلان (طغـرل سـوم )، شیعه بودند. پروندة وزارت پـررونـق سـلاجقه کـه شـروع کننـدة آن ، ابوالفتح رازی، سالار بوژگان بود، با وزرای شیعی به نام های عزالدین بن رضا، معین الدین کاشی و فخرالدین بن صفیالدین ورامینـی بسـته شد.

سکه‌ها، از جمله مهم‌ترین نشانه‌های حکومت‌ها محسوب می‌شوند و هر شعار و نشانه‌ای که روی آن‌ها نقر می‌شود، بیان‌گر گرایش‌های صاحبان آن‌هاست. برخی از حکومت‌هایی که در نواحی شیعه‌نشین یا از سوی خاندان‌های هـوادار ائمه اطهار: به وجود آمدند، شعار‌های شیعی را بر سکه‌های خود می‌آوردند. از دوره ارغون، با توجه به اختلافاتی که وی با سنی‌مذهبان پیدا کرد و با عنایت به افزایش قدرت شیعیان پس از سقوط بغداد، وی شعار «علی ولی‌الله» را بر سکه‌های خود آورد. پس از آن در دوره‌های بعد، شعائر شیعی رواج بیشتری یافت و نام ائمه از دوره غازان‌خان بر سکه‌ها نقر شد‌. از دوره محمد خدابنده، دو نوع سکه شیعی و سنی ضرب گردید که این روند تا روی کار آمدن صفویان ادامه یافت‌. این پژوهش درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال است که آیا پیش از تشکیل حکومت‌های شیعی‌، شعائر شیعه بر سکه‌ها نقر گردیده یا خیر؟ علت ذکر شعائر شیعی چه بوده است؟ نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که قبل از رسمیت یافتن حکومت صفوی در ایران، سکه‌های بسیاری با نشانه‌های شیعی در دوره‌های مختلف تاریخی توسط حاکمان و حکومت‌های مختلف با انگیزه‌های خاص سیاسی، اجتماعی و مذهبی حک شده است. بنابراین، پژوهش حاضر محدوده زمانی پیش از تشکیل دولت صفوی را دربرمی‌گیرد. روش تحقیق در این پژوهش، تاریخی و مبتنی بر منابع تاریخی و کتابخانه‌ای و استفاده از مطالعات سکه‌شناسی است.