طی سه دهه اخیر، در میان ملتهای منطقه به ویژه شیعیان عرب خاورمیانه، شاهد تقویت خودآگاهی و ظهور جنبشهای سیاسی ـ اجتماعی، با پیامدهای شگرف داخلی و خارجی بودهایم که خیزش شیعیان یمن در قالب جنبش الحوثی در ابتدای قرن کنونی یکی از آنها به شمار میرود. در طول دو دهه گذشته، هم حکومت یمن و هم حکومت آلسعود، از تمامی ابزارها و شیوهها از جمله توسل به حمله نظامی، برای ریشهکنی و نابودی مبارزان زیدی استفاده کردهاند، اما نهتنها به این هدف دست نیافتهاند، بلکه این جنبش با اتخاذ تدابیر و تاکتیکهای مناسب، بر رشد و بالندگی خود افزوده، به طوریکه هماینک به بازیگری اصلی و تأثیرگذار در صحنه داخلی یمن و بازیگری نوپا و نوظهور در صحنه منطقهای بدل گردیده است. سؤال اصلی این نوشتار آن است که علل خیزش شیعیان یمن و ظهور جنبش الحوثی چیست؟ با استفاده از نظریه جنبشهای ادواری هرایر دکمجیان، میتوان علل ششگانه این خیزش را به خوبی توصیف و تبیین کرد.
در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻓﺮﺻﺖﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎری در اﺧﺘﯿﺎر اﻣﺎﻣﯿﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. از ﺳﻮﯾﯽ، اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ اﻣﺎﻣﯿـﻪ، زﻣﯿﻨﻪای ﺑﻪ دﺳﺖ داد ﺗﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻣﺎﻣﯿﻪ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ، ﺑﻪ دﻓﺎع ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ از دﯾﻦ و ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑـﻪ ﮐـﺎرﮔﯿﺮی روشﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن، اﻣﮑﺎن ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﺬﻫﺐ و ﺣﻞّ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺷﯿﻌﯿﺎن را ﻓـﺮاﻫﻢ آورﻧـﺪ. در اﯾـﻦ ﻣﯿـﺎن، ﺣـﺪﯾﺚ ﻏﺪﯾﺮ، ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻬﻤﯽ را در راﻫﺒﺮدﻫﺎی اﻣﺎﻣﯿﻪ اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﺮد. روﯾﮑﺮد داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻣﺎﻣﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻏـﺪﯾﺮ، ﻧﺎﺷـﯽ از اﻫﻤﯿـﺖ و ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻣﺎﻣﺖ و ﻧﺺ در ﻓﻬﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻇﻬﻮر و ﺑـﺮوز آن در ﺳﯿﺎﺳـﺖ و ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﻣـﺮدم و ﻣﻬـﻢ ﺗـﺮ از ﻫﻤـﻪ، ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ آن ﺑﺎ ﻫﻮﯾﺖ ﺗﺸﯿﻊ ﺑﻮد. ﺑﺎزﺧﻮرد اﯾﻦ اﻣﺮ، اﻓﺰاﯾﺶ اﻋﺘﺒﺎر و ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻤﻌﯽ ﺷﯿﻌﯿﺎن و ﺣﻞّ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﺎﺋﻞ داﺧﻠـﯽ آﻧـﺎن ﺑﻮد؛ اﻣﺮی ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺎن اﻣﺎﻣﯿﻪ اﻋﻢ از داﻧﺸﻤﻨﺪان، رﺟﺎل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و دوﻟﺘﻤـﺮدان در آن ﻣﺸـﺎرﮐﺖ ﻓﻌـﺎل داﺷـﺘﻨﺪ و ﻣﯿﺮاﺛـﯽ ﻋﻈـﯿﻢ از ﺗﻼش ﻓﮑﺮی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻧﺎن در اﺧﺘﯿﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮوز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ، ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫـﺎی اﻣﺎﻣﯿـﻪ در راﺳﺘﺎی ﺗﺒﯿﯿﻦ آﻣﻮزهﻫﺎی ﺷﯿﻌﯽ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ، ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺪﯾﺮ ﻣﯽﭘﺮدازد و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن را ﺑﺮرﺳـﯽ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ. روش ﭘﮋوﻫﺶ، ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ- ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و اﺳﻨﺎدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ اﺳﻼﻣﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.