کتابخانه مجازی ادبیات

در میراث مکتوب اسلامی، آثاری چند به تک‌نگاری درباره قبرستان بقیع و مدفونین در آن اختصاص یافته است که از آن جمله می‌توان به کتاب الروضة المستطابة فیمن دُفن بالبقیع من الصحابة از مؤلفی ناشناس (نگاشته شده در 1175ق) اشاره کرد. اما نخستین و در عین حال مفصّل‌ترین تک‌نگاری در این باره، کتابالروضة الفردوسیة والحضرة القدسیة اثر جمال‌الدین محمد بن احمد بن امین آقشهری (درگذشته 739ق) به شمار می‌آید.

از زمان روضه الشهداء در 907 ه، تا حدود سده اخیر، رویکرد غالب در روایت شفاهی و کتبی واقعه کربلا در میان فارسی زبانان، رویکردی عاطفی و هماهنگ با ذائقه عمومی بوده است، اما بررسی برخی آثار فارسی به جا مانده از پیش از قرن دهم، از قدمت بیشتر این قرائت در میان فارسی زبانان، خبر می دهد. حسن بن حسین شیعی سبزواری(زنده در 757ه)، از جمله مهم ترین نمایندگان قرائت مورد نظر از واقعه کربلاست که اثار خود را حدود دو قرن پیش از روضه الشهداء، به رشته تحریر درآورده است. در مقاله حاضر، رویکرد سبزواری به واقعه کربلا در سه اثر به جا مانده ی او(راحه الارواح، مصابیح القللوب و بهجه المباهج) به شیوه ای توصیفی- تحلیل مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی نشان می دهد که غلبه رویکرد عاطفی در انعکاس واقعه کربلا در متون فارسی، نه تنها از قدمتی بیش از قرن نهم برخوردار بوده، که قرائت مذکور در میان شیعیان خراسانی قرن هشتم(از مهم ترین مراکز شیعیان فارسی زبان در ادوار کهن)، از چنان پذیرشی برخوردار بوده است که حتی حکومت شیعه مذهب سربداران نیز، آن را به عنوان قرائتی مقبول از واقعه کربلا تلقی می کرده است.

دیدگاه‌های امام علی‌علیه السلام در باب فلسفه تاریخ، تفسیر روشنی از مفاهیم قرآنی است. در سخنان آن امام، فلسفه تاریخ، با رویکردی کاملا آگاهانه و هدف‌مند مورد توجه واقع شده است. آغاز و انجام تاریخ مهم‌ترین بخش این تأملات است. ایشان، کل تاریخ را در سه بخش؛ یعنی آفرینش و برگزیدن آدم (آغاز تاریخ)، بعثت پیامبران (مرحله دوم تاریخ) و ظهور منجی مصلح (انجام تاریخ) توصیف می‌کنند. بر اساس سخنان آن حضرت، عوامل مهم شکل‌گیری تاریخ بشری عبارتند از: 1) حاکمیت مشیت الهی 2) آزادی عمل و قدرت انتخاب انسان.