جنبش سربداران که به تشکیل نخستین حکومت مردمی شیعه در قرن هشتم هجري در ایران منجر شد، از جنبه هاي مختلف در تاریخ سیاسی اجتماعی ایران تاثیر گذار بوده است . یکی از جنبه هاي این تاثیر گذاري را می توان در جنبش هاي مردمی قرون 8 و 9 هجري جستجو کرد. این مقاله در صدد است با بررسی بازتاب جنبش سربداران، به مهمترین مبارزات تاریخی مردم ایران بر ضد حاکمان ظا لم و فاسد بپردازد .بدین منظور از منابع اختصاصی مانند تاریخ هاي عمومی، محلی و پژوهش هاي نوین به روش کتابخانه اي و اسنادي استفاده شده است. یافته ها و دستاوردهاي پژوهش حاضر نشان می دهد که جنبش مردمی سربداران ، بازتاب وسیعی در سراسر ایران داشته به طوري که بسیاري از مردم شهرها و مناطق از جمله سمرقند ، کرمان و اصفهان با تأسی از جنبش سربداران و نام نهادن خود به عنوان سربدار ، بر علیه حاکمان ظالم داخلی و خارجی دست به قیام زدند که بهترین دلیل بر این مدعا، تشکیل حکومت مرعشیان در مازندران توسط سید قوام الدین مرعشی است . تشکیل این حکومت ، زمینه ي گسترش آن را دراسترآباد (به رهبري سادات هزار جریب ) و گیلان (به رهبري سادات آل کیا) در پی آورد . حروفیان و مشعشعیان نیز با الگو گرفتن تقریبی از جنبش سربداران توانستند بر ضد حاکمان دست به قیام بزنند . در نهایت صفویان از اندیشه هاي سیاسی اجتماعی جنبش هاي شیعی پیش از خود تاثیر پذیرفته و در پرتو بیداري مردم توان ستند ایران را یکپارچه کرده و حکومت شیعی را در کل ایران برقرار سازند.
خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.
با شکلگیری پیوند تشیع و تصوف در سدههای 8 و 9 هجریو نفوذ روزافزون تشیع در میان تودههای مردم،شاهد تغییر نگرشتسنن خراسانی-با محوریت صوفیان نقشبندی- هستیم. فضای فرهنگی میان اهل سنت خراسان دراین قرون به جز موارد استثنایی، بر این باور بود که میتوان میان چهار خلیفه و دوازده امام شیعیان جمع کرد و به همه آنها اعتقاد داشت. عنوانی که به این گرایش و جریان میتوان داد، «تسنن دوازدهامامی»است.بررسی مجموعه دادههای تاریخی و آگاهیهای موجود، نشان داددر سدههای هشتم و نهم هجری، تلاشهای گستردهای شروع شد تا این فکر را ترویج کند که میتوان ضمن پایبندی به کتاب و سنت، در پینشان دادن معرفتی باطنی و عرفانی از کتاب و سنت بود تا برآورنده نیازهای فکری زمان باشد.این فکر،برخی از علمای اهل سنت خراسان را برآن داشت تا ضمن جلوگیری از رویارویی با تسنن خراسانی، به نوعی با عقبنشینی-به اقتضای زمانه- گرایش به تسنن دوازدهامامی را اتخاذ نمایند. دراین گرایش، عواملی چون: توجه نظری و عملی علمای اهل سنت به اهلبیت:، علاقه پادشاهان تیموری به دوازده امام شیعیان، فعالیت چشمگیرعلویان،برآمدن خیزشهای تصوفی،عالمان شیعی،مداحان و منقبتخوانان خراسان، نقشی اساسی داشتهاند و موضوع بررسی این مقاله هستند.
جنبش سربداران که به تشکیل نخستین حکومت مردمی شیعۀ ایران در قرن هشتم هجري منجر شد، از جنبه هاي مختلف در تاریخ سیاسی اجتماعی ایران تأثیرگذار بوده است . یکی از جنبه هاي این تأثیرگذ اري را می توان در جنبش هاي مردمی قرون هشت و نه هجري جست وجو کرد . این مقاله در صدد است با بررسی بازتاب جنبش سربداران، به مهم ترین مبارزات تاریخی مردم ایران بر ضد حاکمان ظالم و فاسد بپردازد . بدین منظور از منابع اختصاصی مانند تاریخ هاي عمومی، محلی و پژوهش هاي نوین به روش کتابخانه اي و اسنادي استفاده شده است . یافته ها و دستاوردهاي پژوهش حاضر نشان می دهد که جنبش مردمی سربداران، بازتاب وسیعی در سراسر ایران داشته است؛ به گونه اي که بسیاري از مردم شهرها و مناطق از جمله سمرقند، کرمان، اصفهان و خرّم آباد با تأسی از جنبش سربداران و نام نهادن خود به عنوان سربدار، بر علیه حاکمان ظالم داخلی و خارجی دست به قیام زدند که بهترین دلیل بر این مدعا، تشکیل حکومت مرعشیان در مازندران توسط سید قوام الدین مرعشی است . تشکیل این حکومت، زمینه ي گسترش آن را در استرآباد (به رهبري سادات ه زار جریب ) و گیلان (به رهبري سادات آل کیا) فراهم کرد . حروفیان نیز با الگو گرفتن از جنبش سربداران توانستند بر ضد حاکمان بیگانه دست به قیام بزنند. در نهایت صفویان از اندیشه هاي سیاسی اجتماعی جنبش هاي شیعی پیش از خود تأثیر پذیرفته و در پرتو بیداري مردم، توا نستند ایران را یکپارچه کرده و حکومت شیعی را در کل ایران برقرار سازند.