کتابخانه مجازی ادبیات

بازتاب گسترش تشیع به وسیله شاه اسماعیل اول صفوی، آن چنان گسترده است که آثار آن تا به امروز در صحنه فرهنگی و اجتماعی ایران باقی مانده است. یکی از مسائل مهم برای صفویه‌پژوهان، آگاهی از انگیزه‌های مؤسس جوان این سلسله برای رسمیت بخشی به مذهب تشیع اثناعشری و ترویج آن‌ است. این آگاهی ما را در رسیدن به تصویری صحیح از بنیان فکری صفویان و علل اقداماتی که در بُعد فرهنگی و مذهبی انجام دادند، یاری می‌رساند. در این پژوهش سعی می‌شود، دیدگاه‌هایی که ترویج تشیع از سوی شاه اسماعیل را متأثر از انگیزه‌هایی مانند قدرت‌طلبی، ثروت‌اندوزی، ادعای الوهیت، ادعای مهدویت و نیابت، ملی‌گرایی و نژادگرایی، تقابل با دولت عثمانی و تأثیرپذیری از عقاید غالیانه قزلباش معرفی کرده‌اند، نقد گردد. سپس این مدعا اثبات شود که ایمان درونی و اعتقاد راسخ و خالصانه شاه اسماعیل به تشیع به دور از مصلحت ‌اندیشی‌های سیاسی، عامل اصلی اهتمام او به گسترش تشیع بوده است. هرچند خلوص او در این باورها به معنای درستی همه باورهای او نیست.

حاکمیت و تسلط بر جامعه و نیاز به فقه در ادارة نظام سیاسی اجتماعی جامعه از جمله مباحث اساسی در اندیشۀ سیاسی است. اندیشه ها سیاسی فقهاء شیعی در این زمینه نقش محوري و غیرقابل انکار دارد. در هر عصري فقهاء با توجه به شرایط آن دوره نظریات گوناگونی ارائه کرده اند. یکی از این فقهاء، شیخ شمس الدین محمد بن مکی عاملی معروف به شهید اول، فقیه و عالم فرزانه قرن هشتم هجري است که نخستین سکّان دار فقه سیاسی و حکومتی شیعه در دوره اوج گیري حکومت سربداران، در منطقه جبل عامل بوده. در مقاله حاضر تلاش گردیده با شیوة توصیفی تحلیلی دیدگاه هاي شهید اول پیرامون فقه سیاسی حکومتی و چگونگی تأثیر آن بر سربداران در قالب: انواع حکومت، ولایت فقیه و اختیارات آن، میزان تأثیر و موفقیت سربداران در بکارگیري این نظرات بررسی و تجزیه تحلیل گرد د. نتیجه این پژوهش نشان از این دارد که یکی از مؤثرترین و با ارزش ترین نظریه ها بر حکومت ها حاضر در قرن هشتم هجري قمري، توسط شهید اول ارائه شده است.

یکی از نکات مهم و قابل مطالعه در حکومت سربداران ، تأثیر رهبران فکري بر این قیام و نگاه سرداران این قیام به رهبران فکري است که این خود منشأ تحولات بسیاري در این جن بش شده است . آنچه این نوشتار در پی پاسخ به آن است اینکه سرداران سربدار چه سیري را طی کرده اند تا به این مهم دست یابند که نیاز به رهبر فکري انسجام بخشی مانند شهید اول دارند تا بتوانند اوضاع حکومت خود را سامان دهند؟ براي پاسخ به این سؤال اقدامات هر یک از سران سربداري در زمینۀ یافتن یک رهبر فکري مورد کنکاش قرار گرفته است تا آخرین سردار خواجه علی موید که به تکامل در این زمینه رسید و در نامه اي به شهید اول از ایشان دعوت کرد تا رهبري این قیام را بر عهده گیرد.