مطالعه آثار، روایات و روش کلامی متکلمان شیعه در عهد حضور ائمه نشان دهنده اصالت و استقلال کلام امامیه در محتوا و روش بوده و حتی نشانههایی از خوشهچینی بزرگان معتزله از سفره کلام امامیه را به ما نشان میدهد. این تحقیق در پی بررسی احوالات شخصی،علمی و اجتماعی یونسبنعبدالرحمن و نشان دادن چهره کلامی او میباشد. یونسبنعبدالرحمن از جمله اصحاب جلیل القدر امامکاظم و امامرضا میباشد که علاوه بر توثیقات بسیار جواز رجوع به او در اخذ معالم دینی از سوی ائمه صادر شدهاست. وی اولین فردی است که با جریان انحرافی واقفیه به مبارزه پرداختهاست.یونس در روش کلامی خود همانند متکلمان کوفه عقل گرایی متن اندیش را سرلوحه خود قرار دادهاست. وی در بخش استنباط راه هشامبنحکم را پیموده و در این راستا برخی از اندیشههای او را تبیین نمودهاست. در حوزه دفاع با وجود نقل مناظرات اصحاب توسط یونس هیچ مناظرهای از وی در دست نیست. اما نقل مناظرات متعدد از دیگر متکلمان شیعه نظیر هشام و مومن طاق نشان از پذیرش روش کلامی آنان در دفاع از سوی یونس میباشد.
کلام امامیّه در طول تاریخ جریان یکسان و یکدستی نبوده است و دستخوش تحوّلات بسیار در ابعاد مختلف شده است. متکلّمان امامی در ادوار گونا گون تح تتأثیر عوامل مختلف به ویژه اثرپذیری از مکاتب فکری مطرح در تمدّن اسامی خاصّه کلام معتزلی و اشعری و فلسفۀ سینوی و حکمت صدرائی نظا مهای کلامی متفاوتی از باورهای دینی تشیّع امامی را ارائه نمود هاند. آشنایی با مکاتب کلامی و گرای شهای مختلفی که در کلام امامیّه پدیدآمده است پی شنیاز هرگونه پژوهش دقیق در این دانش است. با این وصف، تا کنون هیچ دست هبندی مشخّصِ معیاری از مکاتب کلامی امامیّه ارائه نشده است که هم نمایانگر سب کها و گرای شهای اصلیِ مختلف موجود در تاریخ کلام امامیّه باشد و هم مقبول و مورد اّتفا قنظر پژوهشگران این عرصه قرار گرفته باشد. در نوشتار حاضر، تاش م یشود پیشنهادی در خصوص دست هبندی ادوار و مکاتب کلامی امامیّه ارائه گردد. بر بنیاد این دست هبندی تازه، ادوار و مکاتب گونا گون تکوی نیافته در کلام امامیّه در قرون میانی )از قرن چهارم تا قرن یازدهم هجری قمری( بر اساس سبک اندیشگی و مبانی کلامی متمایز متکلّمان امامی به چهار دورۀ: ) 1( کلام معتزلی شامل مکاتب بغداد متقدّم و متأخّر و مکتب حلّۀ متقدّم، ) 2( کلام معتزلی _ فلسفی در مکتب حلّۀ متأخّر، ) 3( کلام فلسفی در مکتب قم و ) 4( کلام فلسفی _ عرفانی در مکتب اصفهان طبق هبندی م یشود.
کوفه در تاریخ کلام امامیه، به راستی جایگاه ممتاز و اهمیت ویژهای دارد. این برجستگی از آن روست که بازخوانیِ فکری و اندیشهورزیِ این دوره از تاریخ امامیه، سهم عمدهای در به تصویر کشیدن اصالت و استقلال تفکر امامیان خواهد داشت. برخی تصویرگریهای تاریخی از این دوران، نشان از تعبد محض و غیر عقلانی این گروه در اعتقاد ورزی دارد. پارهای از مطالعات، تلاشهای عقلانی اصحاب امامیه در فهم معارف دینی را محدود به چند نفر و یا یک جریان محدود میداند، اما حقیقت آن است که امامیه در این دوره از تاریخ فکر خویش، مدرسهای از اندیشمندان و عالمان دینی در تاریخ برای خویش ثبت نموده که با وجود جریانهای مختلف فکری درون خود، میراثهای گران روایی و کلامی تولید کرده و از اینرو - در جهان اسلام - گوی سبقت را از دیگر جریانهای فکری ربوده است. هواداران این جریانهای فکری هر کدام با روشهای خاص خویش، کوشیدهاند تا فهمی عقلانی از معارف به دست دهند. این داستان پیش روی امام معصوم رخ داده و از سوی ایشان نیز هدایت میشده است. خورشید این مدرسه پیش از شکلگیری مدرسۀ کلامی بغداد رو به افول میگذارد و میراث جریانهای فکری مختلف آن به قم و بغداد منتقل میشود.