کتابخانه مجازی ادبیات

نقش و اهمیت سیره معصومان(ع) در عرصه های گوناگون زندگی انسان بارها از سوی کارشناسان مورد مطالعه قرار گرفته و گاه از آن به عنوان منبعی مهم در تبیین ساز و کار تمدن نوین اسلامی یاد شده است؛ هدف نوشته پیش رو بهره گیری از مطالعات یاد شده، با رویکردی تحلیلی ، برای بررسی نقش سیره معصومان (ع) در شکل گیری تمدن نوین اسلامی است. برآیند پژوهش گویای آن است که تناسب ویژگی های رفتاری ائمه (ع) با مولفه های بنیادین تمدن نوین اسلامی، اهمیت و تاثیر روش الگویی در تحقق تمدن نوین اسلامی و امکان بهره برداری از منابع سیره در فقه، نشان دهنده ماهیت کارآمد و بی بدیل سیره معصومان (ع) در پی ریزی شالوده تمدن نوین اسلامی است.

ﺣﺎدﺛﻪ ﻋﺎﺷﻮرا ﻋﻈﯿﻢﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻠﮏ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﻋﺎﻟﻢ ملک ﻫﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻠﮑﻪ اﻧﺒﯿﺎءاوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﻫﻢ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ از اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و درﺳﺎﯾﻪ ﺳﻠﻮک ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ اﻣﺖﻫﺎی ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ و ﺟﻠﻮهﻫﺎی ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ آن ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺸﺮﯾﺖ را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺟﺎﻣﻊ، واﺳﻊ و ﻧﺎﻓﺬ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ داﺷﺖ و ﺑﺎ ﺑﺼﯿﺮت ﮐﺎﻣﻞ زواﯾﺎی آن ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮدد و در ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺮدازی و ﺗﻤﺪنﺳﺎزی از آن ﺑﻬﺮه ﮐﺎﻣﻞ را ﺑﺮد. ﯾﮑﯽ از ﺟﻠﻮهﻫﺎی اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻋﻈﯿﻢ زﯾﺎرت ارﺑﻌﯿﻦ و ﺷﮑﻞ ﺧﺎﺻﯽ از زﯾﺎرت اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﯿﻌﻪ رواج داﺷﺘﻪ و در اﯾﻦ ﺳﺎلﻫﺎی اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل و ﺑﻠﻮغ ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮرﺳﯽ زواﯾﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﺮ ﻣﺤﻮرﯾﺖ زﯾﺎرت و ﻋﺰای ﺳﺎﻻر ﺷﻬﯿﺪان در راﺳﺘﺎی ﺗﺤﻘﻖ آرﻣﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ـ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻤﺪن ﻧﻮﯾﻦ اﺳﻼﻣﯽ در دﻧﯿﺎی اﻣﺮوز ـ ﺿﺮورﺗﯽ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﯾﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻋﻈﯿﻢ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﺰاﺋﯽ در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ دارد و ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪ. ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻄﻊ ﻣﯽﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺮدﻣﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﺟﺎﻣﻌﻪای در ﻣﻘﯿﺎس ﻣﺤﺪود (ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ) ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ آرﻣﺎﻧﯽ اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﻦ اوﺻﺎف و ﺗﺄﺛﯿﺮ آن در ﺷﮑﻞدﻫﯽ ارﮐﺎن ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ (ﻧﻈﺎم ﺗﻤﺎﯾﻼت، اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﻤﺪﻧﯽ، ﺳﺒﮏ زﻧﺪﮔﯽ) ﺑﺴﯿﺎر راﻫﮕﺸﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

 مرجعیت شیعه در تحولات اجتماعی سیاسی معاصر ایران، حضوری پررنگ و با نقش های متفاوت و گاه متضاد داشته است. چنین حضوری، گاه درجهت کنشگری و مبدأ تغییر واقع شدن بوده است (حضور فعال شماری از علما و مراجع برجسته در جریان انقلاب مشروطه)، گاه درجهت تأثیرپذیری و واکنش در مواجهه با تحولات بوده است (مواجهه با مدرنیزاسیون اجباری رضا شاه در ایران) و گاه در قالب سکوت و انفعال ظاهر شده است (سکوت مرجع وقت شیعه در تعارض دولت مصدق با دربار و دولت انگلیس در جریان ملی کردن صنعت نفت). مرجعیت همواره پیش قراول یا دنباله روی تحولات اجتماعی نبود؛ بلکه مانند گروه های اجتماعی دیگر، به مثابه ی عاملی اجتماعی، در رویارویی با این تحولات، هم تأثیرگذار بود و هم تأثیرپذیر؛ هم دچار قبض و محدودیت و افول می شد و هم به گسترش نفوذ و عمل خود می پرداخت. با در نظر گرفتن چنین جایگاهی برای مرجعیت، نتیجه می گیریم که در بررسی سیر تاریخی مرجعیت شیعه در ایران، خود را به مناسبات، تحولات و تعاملات درونی مرجعیت و حوزه ی علمیه محدود نکنیم و مرجعیت را در زمینه ی بزرگ تر اجتماعی سیاسی مورد بررسی قرار دهیم.در این مقاله، با در نظر گرفتن این مسئله، به بررسی سیر تاریخی مرجعیت و برهم کنش آن با جامعه و حکومت در دوره ی مرجعیت واحد آیت الله بروجردی می پردازیم. باتکیه بر داده های شفاهی حاصل از گفت وگو با ملازمان، نزدیکان و شاگردان آیت الله بروجردی و منابع تاریخی و مقالات پژوهشی مرتبط، برهم کنش مرجعیت با جامعه و حکومت را در چهار محور «بررسی زمینه ی اجتماعی سیاسی»، «بررسی وضعیت حوزه ی علمیه»، «مناسبات مرجعیت و جامعه» و «مناسبات مرجعیت و نظم سیاسی» بررسی می کنیم.