علمای دین، همواره نقش واسط را در انتقال آموزههای دینی به مردم ایفا میکردهاند. با این حال، شکلگیری نهاد واسطۀ مرجعیت تقلید، بهعنوان یک نهاد متمرکز و دارای ساختار و سلسله مراتب، کمتر از دویست سال قدمت دارد. شکلگیری نهاد مرجعیت تقلید با شکلگیری نظریۀ اجتهاد و تقلید و تکوین و توسعۀ نظریۀ تقلید از أعلم پیوند خورده است. این نظریه، با کمک برخی عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، به شکلگیری نهاد مرجعیت تقلید در عالم تشیع منجر شد. از عواملی که به شکلگیری این نهاد کمک کرد، توسعۀ نظریۀ اجتهاد و تقلید از أعلم، بهدنبال شکست نظری و سیاسی اخباریان از اصولیان - در اواخر قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم هجری - است. علاوه بر آن، تثبیت پرداخت خمس به مجتهدان و مجتهدان أعلم و تمرکز مرجعیت دینی در عتبات عالیات، شرایط لازم اقتصادی و اجتماعی را برای پدیدآمدن یک نهاد متمرکز و تا اندازهای دیوانسالار پدید آورد. تبدیل علمای بلاد به نهاد متمرکزِ مرجعیت تقلید، نتایج شگرفی در عرصۀ سیاسی و اجتماعی بهدنبال داشت. در این مقاله، به روند تاریخی تحولات فکری و اجتماعی فراهمکنندۀ شرایط شکلگیری نهاد مرجعیت تقلید پرداخته شد.
مشهور فقیهان متاخر، مرد بودن را به طور مطلق، از شرایط مرجع تقلید شمرده و زنان را به هیچ روی، شایستة احراز این مقام ندانستهاند. فقیهانی همانند صاحب عروه، محقق خویی، مرحوم اراکی و سایر فقیهان معاصر، مرد بودن را به طور صریح از شرایط مرجع تقلید شمردهاند. در این نوشتار، با بررسی دلایل مساله از آیات، روایات و بنای عقلا و بازخوانی کلمات فقها، اثبات گردیده که زن در صورت دارابودن شرایط مرجعیت از قبیل اجتهاد، عدالت و اعلمیت، شایستگی دارد برای زنان مرجع تقلید باشد؛ بهویژه در مسائل مربوط به زنان که در آنها مجتهدان زن از نظر موضوعشناسی حاذقتر به شمار میآیند.
ر این مقاله، ایمان، چیستی ایمان، ویژگیها، مبانی، اصول و آثار آن بهعنوان منبع قدرت نرم در چارچوب گفتمان شیعه با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با روش اسنادی تحلیل شده است. امروزه در ادبیات سیاسی و اجتماعی از فتحالاذهان و فتحالقلوب بهعنوان قدرت نرم یاد میشود. هر نوع نفوذ بر قلوب و اذهان در جهانهای اجتماعی مختلف نیاز به منابعی دارند. در جهان اجتماعی شیعه، ایمان با چهار پایه و بنیان خود، یکی از منابع جهان اجتماعی شیعه است. در این مقاله، عامل نفوذ بر قلوب، «حب و الفت» و عامل نفوذ بر اذهان، «قطع و یقین» ذکر شده است. روح، از آن جهت که درک میکند و یقین حاصل میکند، دارای قوّه عقل است و ذهن، از آن جهت که حالات گوناگون را تجربه میکند، دارای قلب است. بین ذهن و قلب، تعامل وجود دارد. وقتی قدرت نرم واقعی شیعه در ذهن افراد شکل میگیرد که شخص از طریق ذهن به صحت آن، یقین و از طریق قلب، آن را دوست داشته باشد و باور کند. خداوند آرامش را بر قلوب مؤمنین انزال میکند. انسانهای مؤمن از طریق ترکیب آرامش قلب با یقین ذهن، بر اذهان و قلوب دیگران نفوذ میکنند. چهار عنصر صبر، عدل، جهاد و یقین، بهعنوان بنیانهای ایمان، با روشهای مختلف بر نفوذ بر قلوب یاری میرسانند.