نقش و تأثیرگذاری طبقات فرهنگی جامعه،از دیگر قشرها بیشتر است و از میان آنان شاعران و صوفیان در این زمینه،تأثیرگذاری چشمگیری دارند؛ زیرا با دارا بودن جایگاه اجتماعی از یک سو،و جایگاه سیاسی به دلیل نیاز حاکمان و شاهان به آنان از سوی دیگر،موقعیت ممتازی داشتهاند. حکومت اوده در هند نیز مانند بسیاری از حکومتها،از شاعران و صوفیها بهرههای زیادی برد و به دلیل گرایش به تشیع،این دو قشر در زمینه گسترش تشیع در هند و به ویژه در اوده نقش زیادی داشتهاند.در این نوشتار،به بررسی نقش شاعران و صوفیان در گسترش تشیع در اوده پرداخته میشود.
نهضت دینی صفویه که توانست با تأسیس حکومت و رسمیت بخشیدن به تشیع به عنوان مذهب رسمی، خدمات بینظیری به اسلام شیعی در ایران بنماید، زمینهساز استقرار و قدرت یافتن و کسب موقعیت اجتماعی تدریجی فقهای شیعه در ایران شد. با توجه به پیشینه تصوف صفویه، این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که از منظر کارکرد مشروعیت دینی، فقهای شیعه چه جایگاهی در تعامل با دولت داشتند و قدرت و میزان نفوذ آنها در عرصه اجتماعی، بهویژه برای ترویج و اجرای احکام اسلامی چه میزان بوده است؟ یافتههای پژوهش، حکایت از آن دارد که مشروعیت دینی دولت صفویه، تنها برآمده از فقهای شیعه نبود و صفویان، اقتدار دینی خود را از منابع گوناگون، از جمله حمایت جریان تصوف و برخی عناوین قدرتآفرین مانند سیادت و نیابت امام(ع) به دست آورده بودند. برخی شاهان صفوی، جایگاه ویژهای برای فقهای شیعه قائل بودند و در دستگاه دیوانی نیز مناصب رسمی متعددی به آنها تعلق داشت؛ اما در عمل، قدرت واقعی و نفوذ اجتماعی شاه، قابل مقایسه با هیچ صاحبمنصب دیگری نبود و تمایلات شخصی شاه، بر مقدرات کشور حاکم بود. تنها در اواخر دوره صفویه بود که قوام یافتن نهاد دینی قدرتمند و شکلگیری منصب ملاباشی، بر اقتدار فقها افزود.
تاریخ دولت های شیعی از مباحث مهم تاریخ تشیع است. آشنایی با چگونگی تشکیل و عملکرد این دولت ها در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، جغرافیای انسانی و نقش آ نها در گسترش معارف شیعی و شناخت عوامل ضعف و سقوط آ نها می تواند در فهم بهتر تاریخ تشیع مفید باشد. این حکومت ها در آغاز غالبا محلی و زمینه فعالیتشان محدود بود، اما به تدریج و با گسترش تشیع در مناطق مختلف، در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، شیعیان دولت های قدرتمندی تاسیس کردند که دامنه نفوذ آنان بیشتر سرزمین های اسلامی را دربرمی گرفت. کتاب دولت های شیعی در تاریخ وضعیت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و چگونگی شکل گیری و افول این حکومت ها را در قالب پنج فصل با عنوان های «کلیاتی در باب تشیع»،«دولت های شیعی در ایران»،«دولت های شیعی در جزیرة العرب،عرق و شام»، «دولت های شیعی درشمال آفریقا و اندلس»و«دولت های شیعی در هند»بررسی می کند.
گسترش مذهب و دین،یکی از اقدامات مهم و رسالتهای اصلی عالمان و متفکران دینی است که میتواند در دروههای مختلف زمانی،با فرآیند خاص خود روبهرو باشد و موانع و چالشهای فراوانی در برابر آن وجود دارد. اوده از مناطق مهم و اثربخش در هند به شمار میآید که دیگر نواحی از آن تأثیر میپذیرفتند و این منطقه،جایگاه فرهنگی و مذهبی برجستهای در هند داشته است.بنابراین،بررسی تاریخی نقش عالمان و اندیشهورزان شیعی این منطقه،در زمینه ترویج و گسترش تشیع،از نیازهای علمی امروز است که در این نوشتار بررسی میشود. تأسیس کتابخانه،مدرسههای علوم دینی،مراکز علمی،پروش شاگردان و تأسیس مراکز فرهنگی از یک سو و رقابت و مبارزه با گروههای رقیب مانند صوفیان،اخباریان،وهابیان و ناصبیان،از مهمترین اقدامات عالمان شیعه در اوده به شمار میرفت که در این تحقیق به آن اشاره خواهد شد
گسترش تشیع در منطقه بسیار مهم اوده هند به وسیله عوامل مختلفی صورت گرفته است و یکی از آنها،شاهان و حاکمان بودند.جایگاه شاهان در هرمنطقهای بسیار اثر بخش میباشد؛زیرا آنان با استفاده از موقعیت و نفوذ سیاسی از یک سو و برقراری روابط مناسب با اندیشمندان و دادن جایگاه به عالمان و اقشار فرهنگی،میتوانند گامهای بزرگی در زمینه توسعه علوم،دانش و فرهنگ یک ملت و یا پیروان یک دین و مذهب بردارند. در این نوشتار تلاش شده است نقش برجسته و ماندگار شاهان اوده هند را در زمینه گسترش تشیع بررسی نموده تا پیشینه تاریخی نفوذ و اقتدار عالمان و فرهیختگان شیعه آشکار گردد.یکی از مهمترین اقدامات آنان فعالیتهای فرهنگی مانند کمک و یاری به فقیران و غریبان از مردم بود که سبب جذب مذهب تشیع در این طبقات گردید.هم چنین ساختن امامبارهها،ارایه خدمات به حوزههای علمیه از کارهای بایسته این شاهان بود که در این جستار مورد توجه قرار گرفته است.