کتابخانه مجازی ادبیات

در تاریخ اسلام میان اصطلاح های خلافت، امامت و سلطنت هیچ وحدتی وجود ندارد و این خلط معنایی صرفا لفظی و لغوی نبوده، بلکه حاصل تحولاتی تاثیرگذار در تاریخ اندیشه اسلامی بوده است. اصطلاح «خلیفه»، به تفاوت، عنوانی برای تمام زمامداران یا خلافت نبوی در زعامت سیاسی مسلمانان و جانشینی خلیفه رسول الله، یا منصبی شرعی و نه عرفی به تمام خلفای راشدین، امویان و عباسیان نیز به کار برده می شد. درباره «امامت» باید گفت متکلمان اهل سنت که به وضوح شاهد فساد دستگاه خلافت بودند و میان خلفای راشدین با خلفای اموی و عباسی تفاوتی ماهوی می یافتند، به دلیل تداعی فساد خلفای وقت، مایل نبودند اصطلاح امامت را که بر خلفای زمانه آنان نیز اطلاق می شد، مورد استفاده قرار دهند. همچنین در این نوشتار نشان داده می شود که تلاش برای آسمانی کردن سلطنت اسلامی و کوشش برای استحاله امامت و خلافت نبوی از سوی عوامل اموی و راویان آن دوره، در ادوار بعدی نیز ادامه یافت و در دوره عباسیان، فرمانروایان این خاندان نیز خود را خلیفه خداوند و حاکم الهی در روی زمین توصیف کردند. در واقع، با ابهام و خلل در اصول سیاست نبوی و سیاست خلفای اولیه با نظام استیلایی و فرمانروایی سلطنتی، سنت‌های نبوی و اصول سیاست قرآنی مغفول ماند و سلطنت از این وضعیت بهره را کافی برد. با تبدیل خلافت به سلطنت، مصادیق نظریه امامت، به خلفای اولیه محدود شد.

برخورداری برگزیدگان خداوند از دانشی الهی، که از دید عرف از آن به عنوان علم غیب یاد می شود، با ادله ی نقلی و عقلی ثابت شده واز آموزه های یقینی مذهب تشیع است. این در حالی است که در بسیاری از متون دینی، آگاهی از غیب تنها مختص به خدای متعالدانسته شده است. اکثر متکلمان برای حل این مشکل، منظور از واژه ی علم در ادله ی اختصاص دهنده ی علم غیب به خداوند را علمیدانسته اند که ذاتی و غیر تبعی باشد. از دیدگاه ایشان هر چند برگزیدگان خداوند نیز از غیب (به طور نسبی) آگاهند اما نمی توان دانشتبعی ایشان را علم غیب نامید و اتصاف به صفت عالم الغیب از اختصاصات خدای متعال است. محقق با پژوهش پیرامون کاربردهای رواییعلم غیب، دریافته است که از منظر روایات تعریف غیب متفاوت از برداشتی است که در آثار کلامی مشاهده می شود. نوشتار حاضر با ارائهگزارشی همراه با تحلیل، از متون کلامی و روایی، در صدد پاسخگویی به این پرسش اصلی است که کاربرد روایی علم غیب چه تفاوتی باکاربرد کلامی آن دارد؟ ضرورت پاسخگویی به این پرسش در پاسخ متفاوتی است که از منظر روایات به مسئله ی غیب دانی برگزیدگانخداوند داده می شود.

کتاب از دو بخش (یک مقدمه علمی مفصل و یک بخش اصلی) تشکیل شده است. بخش یا مقدمه‏ نخست که کوچکتر بوده و بیشتر جنبه مقدمی نسبت به اصل کتاب دارد شامل ۲۰ حدیث در فضائل امام علی و اهل بیت(ع) و شیعیان بوده که متن عربی حدیث با ترجمه و احیانا شرحی درباره آن نقل گردیده است. او افزون بر نقل احادیث، در چند مورد اشعاری هم در فضائل اهل بیت(ع) روایت می‌کند. طبری عنوان این فصل را اخبار و احادیث وارده در این باب می‌داند که شیعیانِ امامی فرقه مُحقّه بوده و رستگارند. وی ضمن شرحی که بر حدیث ششم نوشته، به مصیبت هایی که شیعه در طول تاریخ تحمل کرده اشاره نموده از سقیفه و بعد از آن رفتار معاویه و یزید با شیعیان و به طور کلی بنی امیه که «‌هشتاد سال در شرق و غرب، شیعه را می‌کشتند و لعنت خاندان رسول می‌کردند‌» سخن گفته و سپس از بنی عباس که «‌هشت امام را به زهر کشتند و سادات اهل بیت را زنده در دیوار می‌گرفتند‌» بحث کرده است. منبع اصلی این احادیث کتاب المجتبی‏ اثر محمود صالحانی اصفهانی شافعی است. در قسمت دوم به نقد و بررسی ۲۳ خبر پرداخته که درباره فضیلت صحابه و خلفا نقل شده است. وی ضمن نقل هر خبر به نقد و بررسی و بیان اشکالات این اخبار می‌‏پردازد. قسمت اصلی کتاب را همین اخبار و بیان اشکالات دربرگرفته و مؤلف ضمن نقد این اخبار، روایات صحیح، مناقب اهل بیت و شخص امیرمؤمنان را بیان می‌کند. وی در مواردی هم با ذکر تنبیهاتی به مناسبت، از ظلم ‏های رفته بر اهل بیت و شیعیان سخن گفته است. مترجم در هر دو قسمت، متن عربی احادیث را ذکر کرده و سپس ترجمه می‌کند.